Strafvervolging Valentina Cherevatenko treurig nieuw hoofdstuk in Russische ‘spionagethriller’

Voor de eerste keer dreigt een Russische mensenrechtenverdediger in de cel te belanden op beschuldiging van overtreding van de wet op de ‘buitenlandse agenten’. Op 22 juni hebben de Russische autoriteiten een strafrechtelijk onderzoek geopend tegen de prominente mensenrechtenverdediger Valentina Cherevatenko. Als de zaak wordt doorgezet, hangt haar twee jaar cel boven het hoofd.

En waarvoor? Sergei Nikitin, directeur van het Moskouse kantoor van Amnesty International: ‘Haar enige “fout” lijkt het feit dat zij er begin dit jaar via een beroepsprocedure in is geslaagd een van haar twee ngo’s, de Women of the Don Union, weer uit het register van “buitenlandse agenten” te krijgen. De boodschap van het Kremlin lijkt duidelijk: we zijn niet van plan werkelijk onafhankelijke ngo’s te tolereren. De autoriteiten willen kennelijk een precedent te scheppen: eerst dwingen ze ngo’s zich ‘buitenlandse agent’ te noemen, daarna vervolgen ze hen wegens het overtreden van de regels die voor deze categorie gelden.’

Cherevatenko leidt de Women of the Don Union en zusterorganisatie Women of the Don Foundation. Ze zet zich in zuidwest Rusland al jaren in voor onder andere vrouwenrechten en conflictoplossing.

Sinds de invoering in 2012 wordt de wet op de ‘buitenlandse agenten’ vooral gebruikt om kritische maatschappelijke organisaties de voet dwars te zetten. Inmiddels hebben meer dan 120 organisaties het stempel van ‘buitenlandse agent’ gekregen omdat ze financiële ondersteuning uit het buitenland ontvangen en zich bezig houden met ‘politieke activiteiten’ – een begrip dat ruim te interpreteren is.

Voor veel Russen staat een ‘buitenlandse agent’ gelijk aan een buitenlandse spion. Niemand wil dan ook geassocieerd worden met veroordeelde organisaties of individuen, waardoor deze hun maatschappelijke en financiële steun drastisch zien slinken. Bij de status van ‘buitenlandse agent’ horen bovendien strenge regels. Organisaties die ‘in de fout gaan’ krijgen vaak te maken met een opeenstapeling van torenhoge boetes. Tel hier bij op de hoge kosten die beroepszaken met zich meebrengen en het gevolg is dat veel organisaties op de rand van faillissement staan.

Sinds eind 2015 kan het Russische ministerie van Justitie zelf besluiten organisaties op te heffen die zich niet aan de regels zouden hebben gehouden.