Stopformulieren: geen probleem maar oplossing
De Nederlandse politie wil etnisch profileren aanpakken. Daarom is het jammer dat ze een proef van de politie Tilburg met stopformulieren vooralsnog tegenhoudt. Met stopformulieren wordt politiewerk effectiever en eerlijker, leert ervaring in het buitenland.
Door: Gerbrig Klos, senior medewerker Mensenrechtenprojecten, Amnesty Nederland
NRC Handelsblad berichtte donderdagochtend 10 juni over een proef van de politie Tilburg om met stopformulieren beter zicht te krijgen op het effect van politiecontroles. Voordat de ochtend voorbij was meldde de landelijke Politietop echter in een persbericht dat daarover ‘geen concrete afspraken zijn gemaakt’.
Toch bespeurt Amnesty wel degelijk ruimte voor een experiment. Korpschef Bouman zegt in datzelfde persbericht namelijk dat de politie openstaat voor elke suggestie die ‘onze slagvaardigheid en professionaliteit bevordert’, en ‘dat dit eveneens geldt voor het eventueel registreren van staandehoudingen en aanhoudingen in relatie tot etnische achtergrond’.
Een uitstekend moment om nogmaals Amnesty’s aanbevelingen over stopformulieren uit ons rapport over proactief politieoptreden en etnisch profileren onder de aandacht te brengen.
Politiecontroles – en dan gaat het onder meer over ID- en verkeerscontroles en preventief fouilleren – worden in Nederland niet systematisch geregistreerd. Controles worden alleen vastgelegd als ze leiden tot een boete of aanhouding, of wanneer de politie een controle uitvoert om informatie te verzamelen. Politiecontroles worden ook uitgevoerd onder burgers die geen verdachte zijn en in situaties waarin geen strafbaar feit is gepleegd. Veruit de meeste controles leiden niet tot een boete of aanhouding – en worden dus niet geregistreerd. Over de totale kosten versus de opbrengst van die vele tienduizenden politiecontroles op straat is vrijwel niets bekend.
Wel weten we dat er sprake is van zowel ervaren als bewezen discriminatie van etnische minderheden bij politiecontroles. In de afgelopen jaren verschenen al verschillende rapporten over politiediscriminatie. Ook het promotieonderzoek van Paul Mutsaers, dat 12 juni verschijnt, laat zien dat politiediscriminatie een groot en groeiend probleem is. De impact is enorm, in de eerste plaats op gediscrimineerde burgers en hun familie. De politie zelf meent dat etnisch profileren niet stelselmatig voorkomt, maar erkent het probleem wel. Zo maakte korpschef Bouman gisteren nog duidelijk dat ‘als agenten etnisch profileren, zij eenvoudigweg kostbare tijd aan de verkeerde personen [besteden]. Bepaalde groepen onnodig vaak controleren, kan tevens ten koste gaan van de samenwerking met en het vertrouwen van deze burgers. Het leidt tot verwijdering en niet tot de verbinding met de samenleving die de politie beoogt.’
Als politiemensen controles gaan registreren, zullen ze vooraf de aanleiding, reden en wettelijke basis voor die controle beter afwegen. Dat verkleint de kans op controles die (mede) zijn ingegeven door subjectieve straatkennis, eerdere ervaringen en (on)bewuste vooroordelen over etnische minderheden.
Ervaring met gebruik van stopformulieren in het buitenland wijst uit dat daarmee het totale aantal controles daalt, en tegelijk het percentage succesvolle controles stijgt. Ook het onevenredig vaak controleren van etnische minderheden neemt af, maar minder spectaculair.
Stopformulieren maken het politieoptreden op straat meer inzichtelijk. Aan de hand van specifieke registraties van controles kunnen klachten simpel worden onderzocht en aantijgingen van discriminatie worden bevestigd of weerlegd.
Het woord ‘stopformulier’ roept natuurlijk emoties op vanwege het schrikbeeld van agenten tussen stapels papieren. Omroep Brabant sprak al besmuikt over ‘formuliertjes’ en VVD-Kamerlid Ockje Tellegen twitterde: ‘Zucht: nog meer papier’. Politiekorpsen in Engeland en Australië, en ook sommige politie-eenheden in Nederland, werken al met smart- diensttelefoons ter ondersteuning van het politiewerk op straat. Daarin kan automatische registratie worden ingebouwd. Bovendien leidt als gezegd het gebruik van stopformulieren tot een meer effectieve inzet van controlebevoegdheden. De politie zal veel minder onnodige controles uitvoeren: ID-checks, voertuigcontroles en fouilleringen van burgers die niets strafbaars hebben gedaan of van plan zijn te doen. Die tijdswinst kan besteed worden aan goed politiewerk.
Meer over het belang van kwantitatieve gegevens over politiecontroles en de voordelen van stopformulieren, zie hoofdstuk 6 in het Amnesty-rapport Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten: etnisch profileren onderkennen en aanpakken
Meer informatie: www.amnesty.nl/dossier-etnisch-profileren
