Sluiten Tunesië-deal schandalig: zoveelste voorbeeld van onverantwoord Europees migratiebeleid

Na maanden praten is de kogel nu door de kerk: de Tunesië-deal is rond. Dat klinkt als goed nieuws, maar is dat allesbehalve. Dat Europa een migratiedeal sluit met een land dat de mensenrechten overduidelijk schendt, is schandalig en onacceptabel.

Een rammelende deal

Op dit moment worden in Tunesië mensenrechten geschonden voor het oog van de wereld. Kais Saied, de onderdrukkende president van Tunesië, neemt het niet zo nauw met de mensenrechten. Sinds zijn machtsovername in 2021 vaardigde hij decreten uit die de vrijheid van meningsuiting bedreigen. Er is geen vrije rechtspraak, het parlement werd enige tijd ontbonden, oppositieleden worden vastgezet en de bevolking wordt opgehitst in gewelddadig en racistische klopjachten tegen Afrikaanse migranten. Deze aanvallen namen toe na de racistische opmerkingen van de president op 21 februari 2023. Saied zei dat de komst van Afrikaanse vluchtelingen naar Tunesië een ‘onnatuurlijke’ situatie was. Het zou een onderdeel vormen van een crimineel plan dat was ontworpen om ‘de demografische samenstelling te veranderen’ in ‘het zoveelste Afrikaanse land dat niet meer tot de Arabische en islamitische naties behoort’. Dit weekend werd een groep migranten achtergelaten in een woestijn in een stuk niemandsland tussen Tunesië en Libië, zonder eten, drinken, bescherming of hulp. Dit alles weerhield de Europese leiders er niet van toch afspraken te maken met de Tunesische leider.

Team Europa

De Italiaanse premier Meloni, voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen en onze demissionaire premier Rutte lobbyen al sinds maart voor het akkoord met het Noord -Afrikaanse land. Zij riepen zichzelf uit tot ‘Team Europa’. Wat precies hun mandaat is, is onduidelijk en ook of en hoe ze gecontroleerd kunnen worden door het Europees Parlement.

Het is niet toevallig dat de EU-leiders liever kiezen voor termen als ‘deal’, een ‘Memorandum of Understanding’ of een ‘persbericht’ dan voor een verdrag of overeenkomst. Hiermee denkt Europa namelijk de handen vrij te hebben. Nu de deal eenmaal is gesloten, is het doel behaald en kijken de Europese leiders liever niet achterom. Dat het van tevoren al duidelijk is dat mensenrechten geschonden zullen worden, benoemt men gemakshalve niet.

In Nederland zitten we sinds de val van het kabinet op vrijdag 7 juli 2023 in onzekere tijden. Het is extra wrang dat deze deal gesloten is, door een demissionaire premier van wie het kabinet notabene is gestruikeld over het asielbeleid. De eerdere uitspraken van Rutte, dat dit niet de tijd is voor beslissingen over gevoelige dossiers, zijn weinig waard gebleken. Dat er nu toch een deal is gesloten over migratie met een land waarin de mensenrechten overduidelijk worden geschonden, is schandalig en onacceptabel.

Juridische aansprakelijkheid

Het is onduidelijk, wie er juridisch aansprakelijk is als er iets misgaat met de mensen die als vluchteling bescherming proberen te zoeken in Europa. Wat gebeurt er met de mensen die worden tegengehouden door de kustwacht? Hierover maakt Amnesty International zich grote zorgen. De recente beelden in de woestijn bij Libië spreken boekdelen. Mensenrechtenschendingen worden genormaliseerd. Dit is een ontwikkeling, die stopgezet moet worden.

Amnesty constateert dat met de manier, waarop Europa afspraken maakt met uiterst dubieuze landen, geprobeerd wordt een gat te slaan in de rechtsbescherming van mensen op de vlucht. En dat is helaas niet voor het eerst. Dit is niet de eerste deal, die Europa sluit met de ogen gesloten voor mensenrechtenschendingen.

Dit gebeurde ook bij de steun voor de regering van Libië in Tripoli en de kustwacht maar ook bij de EU-Turkije deal. Ruim 7 jaar terug sloot de EU deze deal. Als gevolg van dit akkoord kwamen tienduizenden mensen vast te zitten in overvolle, onhygiënische en op alle fronten onveilige kampen. De rampzalige gebeurtenissen op de Griekse eilanden Lesbos en Samos staan nog op ons netvlies.

Nederland en andere Europese landen hebben hier niets van geleerd. Amnesty en andere maatschappelijke organisaties waarschuwden de Nederlandse overheid destijds herhaaldelijk voor de gevolgen die de deal zou hebben. Ook toen er duidelijke signalen waren dat het misging op de Griekse eilanden, zien we dat Nederland bewust wegkeek. De EU-Turkije-deal bleef echter intact. De landen die de deal sloten en in stand hielden, zijn nog altijd niet verantwoordelijk gehouden voor de ellende in de vluchtelingenkampen. Hoe het zit met de verantwoordelijkheid voor mensen op de vlucht bij deze nieuwe deal, is wederom vaag en hierdoor een reden tot zorg.

Mensenrechten centraal

Er mag geen gat in de rechtsbescherming ontstaan waardoor landen hun verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid proberen te ontlopen. Ook nu weer laat Europa zien, met onze Nederlandse premier voorop: het enige dat telt, is het tegenhouden van mensen die Europa proberen te bereiken. Amnesty International wil dat de EU geen deals sluit met landen waarvan vooraf overduidelijk is dat men als financier meewerkt aan de mensenrechten die er worden geschonden. Op deze manier worden mensenrechtenschendingen genormaliseerd. Europa zou mensenrechten voorop moeten stellen in welke afspraak over mensen op de vlucht dan ook.