Schrikbarende toename van aantal moorden op mensenrechtenactivisten

Advocaten, journalisten, gemeenschapsleiders en andere mensenrechtenverdedigers zijn wereldwijd steeds vaker het slachtoffer van intimidatie, vervolging en geweld.

Dit concludeert Amnesty International in haar rapport ‘Human rights defenders under threat – a shrinking space for civil society’. Amnesty roept op om wereldwijd een einde te maken aan de laffe aanvallen op mensen die onrecht bestrijden. Sinds de VN Verklaring over Mensenrechtenactivisten uit 1998 zijn 3.500 mensenrechtenverdedigers vermoord.

‘We zijn getuige van een frontale aanval van regeringen, gewapende groeperingen, bedrijven en andere machthebbers op het onbetwiste recht om mensenrechten te verdedigen. Mensenrechtenverdedigers zijn het slachtoffer van deze aanvallen, zegt Salil Shetty, Amnesty’s secretaris-generaal.

Wereldwijd liggen verdedigers van mensenrechten onder vuur

Van de Russische president Poetin tot president Xi van China en president Al-Sisi van Egypte: op elk continent ondergraven leiders het fundament onder een samenleving waarin mensen in vrijheid kunnen leven en rechtvaardig en gelijkwaardig worden behandeld. Door mensen hun recht te ontnemen om te protesteren, door hen op allerlei manieren te controleren, en door hen lastig te vallen, te bedreigen en fysiek aan te vallen, onderdrukken regeringen degenen die opkomen voor de mensenrechten.

Uit het Amnesty-rapport over mensenrechtenverdedigers blijkt dat zij steeds vaker worden gedood: in 2016 werden wereldwijd 281 activisten omgebracht. In 2015 waren dat er beduidend minder (156).

‘Autoritaire en populistische leiders zeggen dat ze het beste met ons voor hebben, maar dat is niet zo. Het zijn juist de mensen die de mensenrechten verdedigen die voor ons opkomen. En juist hen hangt vervolging boven het hoofd, omdat ze de moed hebben zich uit te spreken. In 2017 heeft de benarde positie waarin deze activisten zich bevinden een kritiek punt bereikt. Dit komt door de maatregelen die onderdrukkende staten tegen hen nemen’, zegt Salil Shetty.

Cambodjaanse Tep Vanny vast na vreedzaam protest

De Cambodjaanse activiste Tep Vanny zit sinds augustus 2016 in de gevangenis. Al tien jaar neemt zij het op voor het recht op huisvesting van haar gemeenschap aan het Boeung Kak-meer in de hoofdstad Phnom Penh. Ze mobiliseerde de gemeenschap om de gedwongen huisuitzettingen van duizenden families tegen te gaan. Vanwege de vreedzame protesten werd Vanny in 2012 tot tweeënhalf jaar cel veroordeeld. Nu halen de autoriteiten oude zaken weer boven tafel, blijkbaar met de bedoeling haar het zwijgen op te leggen en anderen te waarschuwen zich koest te houden. Eind februari 2017 werd Vanny opnieuw tot tweeënhalf jaar gevangenisstraf veroordeeld vanwege ‘opzettelijk geweld’.

Steeds meer mogelijkheden om mensenrechtenverdedigers aan te pakken

Er zijn steeds meer middelen om mensenrechtenactivisten de mond te snoeren. Door de inzet van massa-surveillance, nieuwe technologieën, door het misbruiken van wetten en vreedzame protesten tegen te gaan, lopen vreedzame activisten steeds meer gevaar.

Met name het toenemend gebruik van nieuwe technologieën en het doelbewust in de gaten houden van mensenrechtenverdedigers – zowel offline als online – bedreigt hen en zorgt ervoor dat zij zich niet meer durven uit te spreken.

Een paar voorbeelden. De autoriteiten van Bahrein sporen gevluchte mensenrechtenverdedigers op door middel van spyware waarbij software op een computer wordt geïnstalleerd met als doel gegevens over de gebruiker te verzamelen. Veel regeringen geven bedrijven de opdracht encryptiesleutels te geven om versleutelde berichten leesbaar te maken. In het Verenigd Koninkrijk heeft de politie journalisten vastgezet om hen onder druk te zetten hun bronnen prijs te geven. In Mexico, Rusland en Zweden worden trollen ingezet, mensen die opzettelijk onjuiste informatie verspreiden op internet om onrust en angst te zaaien en activisten in een kwaad daglicht te stellen.

Deze nieuwe middelen worden ingezet naast de al bestaande wapens zoals onderdrukking, het doden of het gedwongen laten verdwijnen van mensen, en het inperken van het recht op vreedzaam protest.

De aanval op mensenrechtenverdedigers in cijfers

Amnesty verzamelde de volgende feiten voor 2016:
• In ten minste 22 landen werden mensen gedood die vreedzaam opkwamen voor mensenrechten
• In 63 landen werden activisten slachtoffer van lastercampagnes
• mensenrechtenverdedigers werden in 68 landen vastgezet vanwege hun vreedzame werk
• In 94 landen werden activisten bedreigd of aangevallen

‘Regeringen van welke overtuiging ook, proberen een vijandige sfeer te creëren ten opzichte van mensenrechtenverdedigers. Ze doen dit door hen te demoniseren en neer te zetten als terroristen of spionnen. De vraag is of we wegkijken en de machthebbers hun gang laten gaan bij het uitschakelen van mensenrechtenverdedigers, die vaak de laatste linie vormen in het verdedigen van een vrije en rechtvaardige samenleving’, zegt Salil Shetty.

De mate waarin verdedigers van mensenrechten onder vuur liggen, zegt veel over de naleving van die rechten in een land. Je zou het kunnen vergelijken met de kanarie in de kolenmijn. Als de druk op activisten toeneemt, is dit een belangrijke indicatie dat de mensenrechtensituatie in een land verslechtert. De autoriteiten richten als eerste hun pijlen op de activisten, die hun nek durven uit te steken en daardoor een gemakkelijk doelwit zijn.

Oproep van Amnesty: kom verplichtingen na

Amnesty International vraagt landen hun belofte na te komen die zij maakten bij het aanvaarden van de VN-Verklaring over Mensenrechtenverdedigers uit 1998. Die verklaring roept staten op de belangrijke rol van de mensenrechtenverdedigers te erkennen en om hen te beschermen.

Amnesty vraagt aandacht voor individuen die vanwege hun inzet voor de mensenrechten gevaar lopen. Door lobby bij regeringen en door de druk op besluitvormers te vergroten, wordt geprobeerd het wettelijk kader te versterken. Daarnaast blijft Amnesty onderzoek doen naar aanvallen op activisten en actievoeren hiertegen.

‘De geschiedenis leert ons dat er altijd mensen opstonden om onrecht tegen te gaan, zoals Frederick Douglass die tegen slavernij streed, Emily Pankhurst die opkwam voor de rechten van vrouwen, Rosa Parks en Nelson Mandela die rassendiscriminatie aanpakten en B.R. Ambedkar die sociale ongelijkheid bestreed’, zegt Salil Shetty. ‘Moedige mensen zijn er ook nu. Of het nu Malala Yousafzai is die opkomt voor onderwijs voor meisjes of klokkenluider Chelsea Manning, er zijn altijd mensen die hun leven voor ons in de waagschaal stellen.’