Rusland dwingt Oekraïense docenten met geweld tot Russisch onderwijs

In door Rusland bezette gebieden staan Oekraïense docenten voor een onmogelijke keus: vluchten, of hun leerlingen indoctrineren met Russische staatspropaganda. Dat zegt Amnesty International aan de vooravond van de Internationale Dag van de Leraar.

De Russische autoriteiten pushen scholen in de bezette gebieden van Oekraïne om weer open te gaan. Het is onderdeel van hun strategie om complete controle over de gebieden te kunnen uitoefenen. Ze eisen de volledige medewerking van de overgebleven Oekraïense docenten, die worden onderworpen aan emotionele chantage, ernstige bedreigingen, huiszoekingen en, wanneer dit allemaal niet werkt, fysiek geweld.

Weigeren is geen optie

‘In de bezette gebieden blijven en weigeren deel uit te maken van het onderwijssysteem is geen optie,’ zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International. ‘Pro-Oekraïense docenten die weigeren loyaal te zijn en mee te werken worden ontvoerd, bedreigd en geestelijk en lichamelijk mishandeld. Het is cruciaal dat deze ernstige mensenrechtenschendingen volledig worden gedocumenteerd en onderzocht door de bevoegde nationale autoriteiten en internationale instanties en experts, en dat de daders ter verantwoording worden geroepen.’

Verbergen dat je docent bent

Docenten die door Amnesty International werden geïnterviewd, zeiden dat de Russische bezettingsautoriteiten actief naar hen op zoek waren, vanwege de dringende noodzaak om scholen te heropenen en dezelfde leraren weer aan te stellen. Een manier om hieraan te ontsnappen is verbergen dat je leraar bent.

Svitlana, een 38-jarige docent Oekraïense taal en literatuur uit de regio Mykolajiv, zei: ‘Ik was erg bang dat ze [Russische soldaten] zouden ontdekken dat ik docent ben. En nog meer vanwege het vak dat ik geef. Docenten Oekraïens en Oekraïense geschiedenis zijn hun grootste vijanden. Ik heb mijn kinderen uitgelegd dat ze iedereen die ernaar vraagt moeten vertellen dat ik schoonmaker was op school.’

Huiszoeking

Ook Olha, een 40-jarige geschiedenisdocent uit de regio Charkiv, vertelde hoe bang ze was toen Russische soldaten haar huis doorzochten: ‘Ik was doodsbang dat ze de geschiedenislesboeken, kaarten en alle Oekraïense geschiedenisliteratuur die ik had verstopt zouden ontdekken. […] Ik zag hoe Russische soldaten de school vernielden. Het eerste wat ze deden was alle Oekraïense boeken, staatssymbolen en kaarten verbranden.’ Olha was ook bang dat ze verraden zou worden door collega’s die wel weer aan het werk waren gegaan.

Gedwongen om mee te werken

Na de invasie van Oekraïne en de daarop volgende totale ontwrichting van het maatschappelijk leven, waren de Russische bezettingsautoriteiten vastbesloten om tegen september 2022 de scholen in alle nieuw bezette regio’s te heropenen. In mei 2022 begonnen ze met het bijeenroepen van al het resterende onderwijzend personeel in bezette gebieden en zetten hen onder druk om weer aan het werk te gaan.

Oksana, een schoolhoofd uit de regio Cherson, vertelde Amnesty International over zo’n bijeenkomst: ‘Ze probeerden me drie uur lang te overtuigen. Ze bedreigden me niet, maar oefenden psychologische druk op me uit. Ze vertelden me dat de regio Cherson voor altijd Russisch zou blijven en dat Oekraïne zijn strijd voor ons had opgegeven. Ze beloofden me een goed salaris en waarschuwden me dat ik er vroeg of laat mee zou moeten instemmen om voor hen te werken, omdat ik zonder inkomen niet zou kunnen overleven. Ze gebruikten ook emotionele chantage. Ze vertelden me dat ik mijn kinderen zou verraden als ik weigerde aan het werk te gaan.’

Zwarte lijsten

Wie niet wilde meewerken, kreeg te horen dat hij of zij ontslag moest nemen. Maar daarmee kwam er geen eind aan de intimidatie. Vertegenwoordigers van Russische instanties kwamen onverwachts langs bij docenten die ontslag hadden genomen, soms meerdere keren per week. Ze bedreigden de docenten met blijvende werkloosheid en het onthouden van sociale steun en medische hulp, en met vermelding op zogenaamde “zwarte lijsten” van mensen die de bezette gebieden niet mogen verlaten.

Gevlucht naar vrij gebied

Tetiana, een 56-jarige docent uit de regio Zaporizja, vertelde Amnesty International dat ze, kort na haar weigering om weer aan het werk te gaan, door een voormalige collega werd benaderd: ‘Ze zei dat ik de gevolgen van mijn weigering niet kon overzien, dat ik naar het front zou worden gestuurd om loopgraven te graven, en dat ik op de “zwarte lijst” zou komen te staan en mijn huis zou verliezen. In het dorp werd geroddeld dat ik een verrader van mijn studenten zou zijn. Sommigen adviseerden me om mijn huis helemaal niet uit te gaan omdat ik dan in de problemen zou kunnen komen.’

Tetiana vluchtte naar het door de Oekraïense regering gecontroleerde gebied. Nog dezelfde dag vielen Russische soldaten haar huis binnen en ondervroegen haar man over haar verblijfplaats.

Bedreigingen, afranselingen, chantage en ontvoeringen

 Wanneer beloftes van hoge salarissen en promoties of emotionele chantage en bedreigingen een leraar niet tot medewerking kunnen dwingen, gaan de bezettingstroepen over tot fysiek geweld en ontvoeringen.

Oleksandr, een 44-jarig schoolhoofd en aardrijkskundeleraar uit de regio Zaporizja, vertelde hoe hij door gewapende mannen werd ontvoerd en geslagen omdat hij weigerde zijn werk te hervatten. ‘Kort nadat ik had geweigerd om mee te werken, kwamen vier gewapende mannen naar mijn huis. Twee grepen me en namen me mee naar de auto. Ze sloegen me met hun geweren. Twee andere mannen bleven achter met mijn vrouw. Ik werd naar de achtertuin van een school gebracht en opnieuw geslagen. Ze maakten me uit voor “fascist” en “nazi”.

Ze eisten dat ik naar de bijeenkomst op school zou komen en te verklaren dat ik het huidige schoolbewind zou ‘onderschrijven’ door te poseren voor foto’s met de Russische staatssymbolen. Ze wilden deze foto’s later gebruiken [voor chantage], als bewijs van mijn medewerking en steun aan de bezetting. Ze dreigden dat die foto’s genoeg zouden zijn voor de Oekraïense autoriteiten om mijn steun aan de bezetting te bewijzen en me in de gevangenis te stoppen.’

Op de ochtend van de bijeenkomst kreeg Oleksandr “een herinneringsoproep” van een van zijn ontvoerders. Hij had geen andere keuze dan ernaartoe te gaan.

Oproep Amnesty International

Amnesty International roept de Oekraïense autoriteiten en de internationale gemeenschap op om alle passende stappen te ondernemen om mensenrechtenschendingen in de bezette gebieden te documenteren. Alles moet in het werk worden gesteld om de daders ter verantwoording worden geroepen.  Ook moet er bescherming komen van slachtoffers en getuigen van toekomstig onderzoek.

Alle gerapporteerde mensenrechtenschendingen moeten worden onderworpen aan effectieve onafhankelijke onderzoeken, onder meer door de relevante binnenlandse autoriteiten en, waar nodig, internationale mechanismen. Slachtoffers van schendingen moeten recht hebben op een effectief rechtsmiddel en adequate genoegdoening.

Achtergrond

Amnesty International heeft oorlogsmisdaden en andere schendingen van het internationaal humanitair recht gedocumenteerd sinds het begin van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne. Alle tot nu toe gepubliceerde publicaties van Amnesty International kun je hier vinden.