Regeringen en de politie moeten ermee stoppen corona te gebruiken als dekmantel voor schendingen
Bij de uitvoering van coronamaatregelen zijn in zeker zestig landen de mensenrechten geschonden. De politie misbruikte haar macht en paste buitensporig geweld toe. In sommige gevallen is de gezondheidscrisis daardoor zelfs verergerd.
In een nieuwe briefing, COVID-19 Crackdowns: Police Abuse and the Global Pandemic, documenteert Amnesty International in zestig landen zaken waarbij wetshandhavers mensenrechtenschendingen pleegden onder het mom van de bestrijding van het virus. Er zijn zelfs gevallen waarin zij mensen doodden of ernstig verwondden omdat die beperkingen zouden overtreden of protesteerden tegen detentieomstandigheden.
In Iran bijvoorbeeld, schoten veiligheidstroepen naar verluidt met scherp en gebruikten ze traangas om demonstraties tegen te gaan waarmee mensen hun zorgen uitten over het coronavirus in gevangenissen. Daarbij werden verschillende mensen gedood en vielen er gewonden.
Alleen al in de eerste vijf dagen dat in Kenia de avondklok gold, werden ten minste zeven mensen gedood en zestien in het ziekenhuis opgenomen als gevolg van politieacties.
Onredelijk en ongerechtvaardigd
Volgens de internationale mensenrechtenwetgeving is het legitiem om bepaalde beperkingen op te leggen aan het recht op de vrijheid van vreedzame samenkomst om de volksgezondheid of andere legitieme belangen te beschermen. Deze moeten wel bij wet zijn vastgelegd en noodzakelijk en evenredig zijn aan een specifiek doel. In veel gevallen die door Amnesty zijn gedocumenteerd, gaan de beperkingen echter veel verder – bijvoorbeeld door het opleggen van een algemeen demonstratieverbod of door geweld te gebruiken tegen vreedzame demonstranten.
‘Veiligheidstroepen over de hele wereld schenden op grote schaal het internationaal recht tijdens de pandemie. Zij gebruiken buitensporig en onnodig geweld om de naleving van lockdowns en de avondklok te realiseren,’ zegt Patrick Wilcken van Amnesty International. ‘Onder het mom het coronavirus te bestrijden schoot de politie in Angola bijvoorbeeld een tiener in het gezicht omdat hij zich niet aan de avondklok zou houden. En in El Salvador werd een man in zijn benen geschoten nadat hij naar buiten was gegaan om eten te kopen.’
Politie, respecteer mensenrechten
‘De rol van wetshandhavers is op dit moment van groot belang om de gezondheid van mensen te beschermen. Maar doordat overheden zich teveel verlaten op dwangmaatregelen om beperkingen op het gebied van de volksgezondheid af te dwingen, wordt de situatie alleen maar erger. De ingrijpende impact van de pandemie op het leven van mensen maakt het des te belangrijker dat de politie bij haar optreden de mensenrechten respecteert,’ zegt Wilcken.
Besluiten om mensen te arresteren, geweld te gebruiken en demonstraties uiteen te drijven, hebben niets te maken met het terugdringen van het virus. Het risico dat mensen besmet raakten, werd daardoor alleen maar groter – zowel voor de betrokken wetshandhavers als voor degenen tegen wie de politie optrad.
Mensen gedood bij handhaving coronamaatregelen
De briefing geeft talloze voorbeelden van staatsbemoeienis en machtsmisbruik die worden gerechtvaardigd omdat zij nodig zouden zijn om de volksgezondheid te beschermen. Politieoperaties in verband met de coronacrisis hebben in veel landen tot doden en gewonden geleid. Ook waren er massa-arrestaties, onwettige deportaties, gedwongen uitzettingen en werd er agressief opgetreden tegen vreedzame protesten.
In Zuid-Afrika vuurde de politie rubberkogels af op mensen die ‘rondhingen’ op straat op de eerste dag van de lockdown. Uit videobeelden blijkt dat in Tsjetsjenië de politie een man schopte en mishandelde omdat hij geen masker droeg. Uit onderzoek door Amnesty en de Angolese mensenrechtenorganisatie OMUNGA blijkt dat de Angolese politie die de coronamaatregelen handhaaft tussen mei en juli 2020 ten minste zeven jonge mannen doodde.
Willekeurige arrestaties en detenties
De briefing belicht ook massale en willekeurige arrestaties door wetshandhavers. Amnesty documenteerde hoe de politie mensen oppakte vanwege het overtreden van quarantainemaatregelen, reisbeperkingen of het houden van bijeenkomsten, voor deelname aan vreedzame protesten, en voor het uiten van kritiek op de corona-aanpak van hun regering.
In de Dominicaanse Republiek bijvoorbeeld, hield de politie tussen 20 maart en 30 juni 2020 ongeveer 85.000 mensen aan, naar verluidt omdat ze de avondklok niet naleefden.
Tussen maart en mei 2020 werden in Turkije 510 mensen voor ondervraging vastgehouden vanwege ‘het delen van provocerende berichten over het coronavirus’ op sociale media. Dat is een schending van hun recht op vrije meningsuiting.
Discriminatie
In verschillende landen blijkt de politie raciale vooroordelen te hebben en discrimineren agenten bij de handhaving van de coronamaatregelen. Vluchtelingen, asielzoekers, arbeidsmigranten, lhbti’ers, sekswerkers en daklozen behoren tot de gemarginaliseerde groepen die getroffen zijn.
In Slowakije bijvoorbeeld, plaatsten wetshandhavers en militairen Roma-nederzettingen in quarantaine. Dat droeg bij aan het stigma en de vooroordelen waarmee deze gemeenschappen toch al te maken hadden.
De beperkingen als gevolg van het virus hebben er ook toe geleid dat mensen gedwongen zijn uitgezet en geen plek hebben om zichzelf tegen het coronavirus te beschermen. In Frankrijk documenteerden vrijwilligers van Human Rights Observers tussen maart en mei 2020 175 gevallen van gedwongen uitzetting van migranten, asielzoekers en vluchtelingen door wetshandhavers in Calais.
Beperkingen en vreedzame demonstraties
In veel landen werd de pandemie als excuus gebruikt om wetten aan te nemen die in strijd zijn met het internationaal recht en het recht op vrije meningsuiting en op vreedzame demonstratie. In Ethiopië doodden veiligheidsagenten in augustus bijvoorbeeld in Wolaita Zone zestien mensen. Dat gebeurde na protesten tegen de arrestatie van lokale activisten, naar verluidt omdat ze in strijd met de coronaregels bijeenkwamen.
Amnesty’s oproep: mensenrechten centraal bij de corona-aanpak
Autoriteiten moeten de coronapandemie in de eerste plaats behandelen als een volksgezondheidscrisis die met passende maatregelen moet worden aangepakt.
Amnesty International roept regeringen over de hele wereld op om ervoor te zorgen dat wetshandhavingsinstanties hun uiteindelijke missie respecteren: het dienen en beschermen van de bevolking. De pandemie ontslaat wetshandhavers niet van hun verplichting om de belangen die op het spel staan zorgvuldig af te wegen. Ze moeten hun bevoegdheden gebruiken op een manier die in overeenstemming is met hun mensenrechtenverplichtingen.
Waar de politie geweld gebruikte en de mensenrechten schond, moeten staten onmiddellijk, grondig, effectief en onafhankelijk onderzoek doen. Zij moeten ervoor zorgen dat alle verantwoordelijken in een eerlijk process worden berecht.
‘Het is essentieel dat autoriteiten over de hele wereld voorrang geven aan de beste werkwijze op het gebied van de volksgezondheid en niet aan dwangmaatregelen die contraproductief blijken te zijn. Rechtshandhavingsinstanties moeten hun personeel duidelijke bevelen en instructies geven om mensenrechten centraal te stellen bij al hun overwegingen,’ zegt Anja Bienert, hoofd van het Politie- en Mensenrechtenprogramma van Amnesty Nederland. ‘Wetshandhavers moeten verantwoordelijk worden gehouden voor de buitensporige of onwettige uitoefening van hun bevoegdheden. Zonder verantwoording zal de deur worden geopend voor verder machtsmisbruik.’
