Rechtszaak tegen ‘Academici voor Vrede’ van start in Istanbul

Vorige week sprak een Turkse professor op een Nederlandse universiteit over de politieke toekomst van Turkije. Wat staat het land electoraal te wachten nu de regerende conservatief-nationalistische AK-partij van president Recep Tayyip Erdogan zich afgelopen november van een hernieuwde meerderheid in het Turkse parlement heeft verzekerd en een steeds autoritairdere koers vaart?

Hij keek er mede naar in het licht van de crisis in de buurlanden Syrië en Irak, de miljoenen Syrische vluchtelingen die Turkse steden en dorpen bevolken, de afspraken met de Europese Unie (EU) om deze mensen niet meer in wankele bootjes naar het Westen te laten vertrekken, het gevecht tegen de Islamitische staat (IS) én de binnenlandse problemen met de Koerden.

Chatham House rules

Het werd een interessante middag, maar wel een waar de Chatham House rules golden. Niets van wat er werd gezegd mocht aan de professor worden toegeschreven. Hij keek er een beetje ongemakkelijk bij toen hij uitlegde dat zijn voordracht, die in aanleg bestond uit een karrevracht aan wetenschappelijke data over het stemgedrag van de Turken in de afgelopen decennia, niets politiek gevoeligs zou bevatten. Maar hij wist niet of dat ook zou gelden voor de vragen waarop hij na afloop van zijn lezing zou antwoorden.

Turkse onvrijheid in Nederlandse collegezaal

In een notendop sloop de groeiende sfeer van onvrijheid in Turkije zo ook de Nederlandse collegezaal binnen. De gruwelijke werkelijkheid dat de academische onafhankelijkheid in een land dat zich wil aansluiten bij de EU zelfs buiten de landsgrenzen niet is gegarandeerd. Dat een professor kan worden aangeklaagd voor het maken van propaganda voor een terroristische organisatie. Zoals vier andere Turkse wetenschappers is overkomen – Muzaffer Kaya, Esra Mungan, Kivanc Ersoy en Meral Camci – die momenteel vastzitten.

Academici voor de vrede

Ze riepen op het vredesproces met de Turkse Koerden weer vlot te trekken, het excessieve regeringsgeweld te stoppen dat in de afgelopen maanden door steden en provincieplaatsen in Zuidoost-Turkije raasde en een roadmap voor de vrede op te stellen waarin de politieke eisen van Koerdische bewegingen worden meegewogen. De vier vormen de voorhoede van een groep van ruim 2.000 academici in Turkije en daar buiten, verenigd onder de naam ´Academici voor Vrede´. President Erdogan beschuldigde hen van hoogverraad. Ook tegen andere ondertekenaars lopen aanklachten en administratieve procedures, een deel werd ontslagen of worstelt met andersoortige disciplinaire maatregelen.

Het omstreden proces tegen de vier begint vrijdagmiddag (22 april 2016) in een van de vele zalen van het gigantische gerechtsbouw Caglayan in Istanbul. Ik zal er bij zijn, in de slipstream van Andrew Gardner, de Amnesty-onderzoeker in Turkije die ik die dag volg voor een journalistiek portret in het blad Wordt Vervolgd. In het bijzijn ongetwijfeld van honderden sympathisanten die hopen dat de wetenschappers niet alleen worden vrijgelaten, maar dat ook de aanklacht tegen hen, en tegen al die andere ondertekenaars zal worden ingetrokken.

Proceswaarneming

Het geeft me een ongemakkelijk déjà-vu-gevoel. Ruim een jaar gelden reisde ik samen met Marianne de Haan, zij voor Amnesty Nederland dat in 2006 is gestart met een project voor proceswaarneming in Turkije en ik als waarnemer van Nederlandse, Europese en internationale journalistenorganisaties, naar Diyarbakir, de grootste stad in het Koerdische Zuidoosten. In een rechtszaal zo groot als een sporthal diende daar de zaak tegen de Nederlandse journaliste Fréderieke Geerdink.

Ook haar werd het maken van terroristische propaganda ten laste gelegd. Een standaardaanklacht zo langzamerhand tegen een ieder die de Koerdenkwestie in de grotere context plaatst van de achteruit hollende democratie in Turkije. Mensen die maar niet willen begrijpen dat ongebreidelde kritiek in Turkije in naam van de democratie aan banden wordt gelegd. De Turkse aanklager pleitte Geerdink verrassend vrij, de rechter nam die uitspraak over. Ze kon op basis van de Turkse antiterreurwet niet worden veroordeeld. Een collega aanklager ging evenwel tegen deze uitspraak in beroep. Hoe dat afloopt weten we nog niet, maar wel dat Geerdink in september het land is uitgezet. Ze zou zich in het Koerdische Zuidoosten in verboden gebied hebben opgehouden.

Amnesty blijft waarnemers sturen

Turkije laat zich door niemand de les meer lezen, zoveel is inmiddels wel duidelijk. Noch door de VS, noch door de EU, noch door andere pleitbezorgers van het vrije woord, de onafhankelijke rechtspraak en de academische vrijheid. Mensen die tegen de verdrukking in hun stem blijven verheffen. Dat is de belangrijkste reden dat Amnesty Nederland internationale waarnemers naar rechtszaken in Turkije blijft sturen waarbij de mensenrechten in het geding zijn. Met hun aanwezigheid in de rechtszaal tonen zij dat er tenminste nog enige internationale bezorgdheid is over de reden van dit soort aanklachten en het verloop van de rechtszaak.