Opvang van mensen zonder verblijfsrecht is bittere noodzaak

Mensen zonder verblijfsrecht moeten basisvoorzieningen, zoals onderdak en medische zorg, blijven krijgen. Ook is begeleiding noodzakelijk om het toekomstperspectief van migranten zonder verblijfsrecht te verbeteren. Dit is een van de aanbevelingen het op 30 mei verschenen rapport ‘Valse hoop of bittere noodzaak’ dat geschreven is in opdracht van Amnesty en Stichting LOS.

Kwetsbare mensen

Op dit moment maken ruim 1.500 mensen in Nederland gebruik van gemeentelijke opvang. Dit onderzoek onderstreept hoe kwetsbaar deze groep mensen is. Zo zegt 65 procent last te hebben van fysieke en 57 procent van psychische klachten. En 39 procent geeft aan al eens zelfmoord te hebben overwogen. Voor mensen die langer dan vijf jaar zonder verblijfsrecht in Nederland zijn, liggen de percentages nog hoger.

Gemeenten ontvangen sinds eind 2016 geen financiële ondersteuning meer vanuit het Rijk vanwege de gestrande onderhandelingen over een bestuursakkoord tussen het Rijk en VNG. Toch blijven sommige gemeenten opvang bieden. Deze opvang is echter niet gespreid over alle regio’s en er is onvoldoende capaciteit om aan de vraag te voldoen. Gemeenten kunnen daardoor deze kwetsbare mensen nog steeds onvoldoende ondersteunen.

Toekomstperspectief

Adequate opvang en begeleiding kan deze mensen de stabiliteit bieden die nodig is om überhaupt over een toekomst na te denken. Ze zijn zich terdege bewust van het slechte perspectief in Nederland zonder rechtmatig verblijf, maar de angst voor terugkeer weegt voor de meesten zwaarder. Dit vraagt om begeleiding van opvangorganisaties met specialistische kennis over deze doelgroep. Zij kunnen ondersteuning bieden in het organiseren van een menswaardig bestaan. Ook kunnen zij helpen met het ontwikkelen van een toekomstperspectief, in de vorm van zelfstandige terugkeer dan wel rechtmatig verblijf.

Internationale kritiek

Vanuit internationale organisaties is er kritiek op het Nederlandse opvangbeleid. In 2014 stelde het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR) dat noodhulp onvoorwaardelijk moet zijn en niet afhankelijk mag worden gesteld van de bereidheid mee te werken aan terugkeer. Daarnaast hebben VN-rapporteurs zich herhaaldelijk kritisch uitgelaten. Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in meerdere zaken dat in gevallen van extreme armoede de overheid niet inactief of onverschillig mag blijven. Het Hof noemde daarbij specifiek de nu in Nederland ingerichte opvangvoorzieningen.

Belangrijkste aanbevelingen uit het rapport:

• Zorg voor menswaardige opvang met voldoende rust en stabiliteit waarbinnen ruimte is om te werken aan een toekomstperspectief.
• Stel in geen geval sancties op het bieden van hulp en onderdak aan mensen zonder verblijfsrecht. Het afbreken of sanctioneren van bestaande hulpverlening kan leiden tot situaties van extreme armoede.
• Maak gebruik van bestaande structuren van opvang. Doe met name een beroep op organisaties die ervaring hebben met deze groep migranten.
• Geef opvolging aan de uitspraak van het ECSR en respecteer onvoorwaardelijk de menselijke waardigheid van iedereen die in Nederland verblijft.
• Stel basisvoorzieningen aan dakloze migranten zonder verblijfsrecht niet afhankelijk van de bereidheid om mee te werken aan hun terugkeer.