Ondermijning uitspraak van Europees Hof door Polen is gevaarlijk

Het Poolse Constitutioneel Hof bepaalde op 14 juli 2021 dat de voorlopige maatregelen die het Hof van Justitie van de Europese Unie uitvaardigde om de onafhankelijkheid van de Poolse rechterlijke macht te beschermen, onverenigbaar zijn met de Poolse grondwet. Het Constitutioneel Hof stelt hiermee de Poolse wetgeving boven die van de EU.

‘De beslissing van vandaag, die er in feite op neerkomt dat Polen het Europees Hof kan negeren, is een schending van de Europese wetgeving’, zegt Draginja Nadaždin, directeur van Amnesty Polen. ‘Het opent de weg voor politiek gemotiveerde strafrechtelijke procedures en nieuwe tuchtprocedures tegen rechters in Polen.’

‘Flagrante minachting’

‘Het Hof van Justitie van de EU oordeelde vorig jaar en vandaag opnieuw dat de Poolse Tuchtkamer van het Hooggerechtshof de zaken tegen rechters moet schorsen. Dit vanwege zorgen over haar onafhankelijkheid en onpartijdigheid. De beslissing van vandaag getuigt van een flagrante minachting voor het hoogste gerechtshof van de EU’, zegt Nadaždin.

Rechters tegengewerkt

Rechters die zich in Polen inzetten om de onafhankelijke rechtspraak te beschermen tegen inmenging van de regering, worden ernstig tegengewerkt, zowel tijdens hun werk als online. Dat staat in het Amnesty-rapport ‘Poland: Free Courts, Free People’ uit 2019. In 2021 werd Igor Tuleya, een prominente rechter van de districtsrechtbank in Warschau, geschorst. Zijn immuniteit is hem ontnomen. Amnesty International beschouwt Tuleya als een mensenrechtenverdediger.

‘Deze uitspraak van het Constitutioneel Hof is een gevaarlijke stap voor de mensen in Polen, en in het bijzonder voor rechter Tuleya. Hij riskeert nu strafrechtelijke vervolging, simpelweg omdat hij zijn werk doet’, zegt Nadaždin.

Tuleya kan strafrechtelijk worden vervolgd omdat hij toestemming gaf voor het opnemen van een openbare hoorzitting door de media. Er zijn ook tal van andere rechters in Polen die het risico lopen dat hun immuniteit wordt opgeheven door de Tuchtkamer van het Hooggerechtshof.

Amnesty’s oproep

De Europese Commissie moet dringend actie ondernemen om de Poolse rechterlijke macht te beschermen. De commissie kan niet toekijken en toelaten dat de Poolse autoriteiten de mensenrechten en de rechtsstaat in de EU verder schaden via dit gepolitiseerde Constitutionele Hof. Amnesty International roept alle EU-leiders op om deze acties krachtig te veroordelen en dringt er bij Polen op aan om de mensenrechten en de EU-wetgeving te respecteren.

Maatregelen Europees Hof

Na een aantal aanvallen op de onafhankelijke rechtsspraak in Polen vroeg de Europese Commissie aan het Hof van Justitie van de EU om voorlopige maatregelen te nemen waarmee de bevoegdheid van de Tuchtkamer van het Hooggerechtshof wordt opgeschort. De tuchtkamer kan rechters hun immuniteit ontnemen, waardoor de weg voor strafrechtelijke vervolging vrijkomt. Op 8 april 2020 nam het Europees Hof van Justitie die voorlopige maatregelen. Op 14 juli 2021 vaardigde het Europees Hof nieuwe voorlopige maatregelen uit. Die houden verband met een tweede zaak die de Europese Commissie op 1 april 2021 heeft aangespannen tegen de zogenaamde ‘muilkorfwet’ uit 2020. Die wet bepaalt dat rechters die kritiek uiten op de regering gestraft kunnen worden.

Achtergrond

In Europese verdragen staat dat uitspraken van het Europees Hof bindend zijn en dus voorrang hebben boven nationale wetten. De Poolse autoriteiten negeren dit principe nu, omdat ze de bemoeienis van het Europese Hof willen terugdringen.

Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde op 7 mei 2021 dat er onregelmatigheden waren bij de verkiezing van rechters voor het Constitutioneel Hof in Polen. Het Poolse Hof verloor daarmee zijn onafhankelijkheid en beschermt de mensenrechten niet. Het was niet de eerste keer dat de Europese rechters kritiek uitten op de politieke benoemingen die de onafhankelijkheid van de rechtspraak in Polen aantasten. Amnesty verwelkomde het oordeel van het Europese Hof en riep de Europese Unie op tot actie.

Politieke benoemingen

In 2017 en 2018 doorgevoerde wetswijzigingen gaven politici invloed op de rechterlijke macht, onder andere op de Raad voor de Rechtspraak. Deze raad heeft als taak om de onafhankelijkheid van het rechterlijk systeem te waarborgen en rechters voor het Hooggerechtshof te nomineren. De meerderheid van de leden van deze raad werd benoemd vanuit de rechterlijke macht zelf. Door de hervormingen kiest nu het parlement de leden. Omdat de PiS-partij een meerderheid heeft in het parlement, is de invloed van die partij op de benoeming van nieuwe rechters groot. Bovendien is het nagenoeg onmogelijk om de benoeming van een rechter aan te vechten. Nu er regeringsgetrouwe leden in de Raad van de Rechtspraak zitten, is de onafhankelijkheid van dit orgaan aangetast.

In maart 2021 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat de regelgeving omtrent de benoeming van rechters in het Hooggerechtshof in Warschau in strijd is met EU-wetgeving.

Constitutioneel Hof ontslaat ombudsman

Het Constitutioneel Hof in Polen zette op 16 april 2021 ombudsman Adam Bodnar uit zijn functie. Bodnar is een fervent voorvechter van het behoud van de Poolse rechtsstaat. De ombudsman was een luis in de pels van de conservatieve regering van de PiS-partij. Hij procedeerde tegen anti-lhbti-maatregelen, de inperking van het recht op abortus en de aantasting van de onafhankelijke rechtsspraak.

Rechters op ‘zomertour’ tegen de afbraak van de rechtsstaat

Ondanks alle tegenwerkingen blijven Poolse rechters zich inzetten voor een democratische Poolse rechtsstaat. Deze zomer trekken ze het land door om aan Poolse burgers het belang uit te leggen van een onafhankelijke rechtspraak voor de rechtsstaat.

Lees meer over de aantasting van de Poolse rechtsspraak.

Lees meer over de mensenrechtensituatie in Polen.