Oekraïne: Marteling en verdwijning aan beide zijden van het front
In mei dit jaar braken VN-onderzoekers onverwachts een bezoek aan Oekraïne af. De Oekraïense autoriteiten weigerden toegang te geven tot verschillende plekken waar mensen mogelijk illegaal werden vastgehouden en gemarteld. Kort daarvoor hadden andere VN-onderzoekers tevergeefs geprobeerd om gevangenissen in de door separatisten beheerde gebieden rond Donetsk en Loehansk te bezoeken. Amnesty en Human Rights Watch leggen in een nieuw rapport de verhalen bloot van de mensen in die zo angstvallig geheim gehouden kelders en cellen. Daar werden zij gevangen gehouden en gemarteld – vaak zonder proces of dat zelfs hun familie op de hoogte werd gesteld.
“Vadim” kan erover meepraten. Vadim vertelt ons niet zijn echte naam, en terecht, want hij heeft genoeg te vrezen. Als makelaar uit Donetsk heeft hij ook zaken in de zogenaamde volksrepubliek, maar ook in naburige gebieden, waar het Oekraïense leger het voor het zeggen heeft. Toen hij op een dag in april 2015 terugreisde naar huis werd hij uit de bus gehaald. Hij werd meegenomen naar een kelder en geslagen en gemarteld. Zijn ondervragers wilden alles weten over een kennis van hem die bij de inlichtingendienst van de separatisten werkt. Ook vroegen ze honderduit over zijn klanten in door Oekraïne beheerst gebied, die ook direct verdacht waren. Na zes weken legde Vadim een gedwongen getuigenis af en werd hij vervolgens langs de kant van de weg achtergelaten, zonder dat er een rechter of rechtbank aan te pas kwam.
Gevangen en gemarteld aan de andere kant
Na zijn vrijlating was Vadims beproeving niet voorbij. Thuisgekomen meldde hij zich op verzoek bij de inlichtingendienst van Donetsk om over zijn gevangenschap te vertellen. Dat bezoek mondde echter uit in een twee maanden durende gevangenschap, nu aan de andere zijde van het conflict. De inlichtingendienst van Donetsk beschuldigde hem ervan door de Oekraïense geheime dienst geworven te zijn. Ook hier werd hij geschopt en geslagen. In augustus 2015 werd hij eindelijk, wederom zonder proces, vrijgelaten.
Zijn nieuwe ondervragers waren doof voor zijn verzoeken om door een dokter onderzocht te worden, zodat hij de Oekraïense geheime dienst bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kon aanklagen voor marteling. Zijn klacht bij het Europese hof heeft hij ingediend, ook tegen de autoriteiten in Donetsk.
Ruilmiddel in het conflict
Het verhaal van Vadim is uitzonderlijk, omdat hij de gevangenissen en martelmethoden aan beide kanten van het conflict heeft leren kennen. Verder is zijn lijdensweg helaas niet uniek. In een nieuw rapport laten Amnesty en Human Rights Watch ooggetuigen aan het woord die aan beide zijden te maken hebben gekregen met willekeurige arrestaties en marteling, en in sommige gevallen zelfs gedwongen verdwijning. Zo zat Kostyantyn Beskorovaynyi vijftien maanden vast in Oekraïne, zonder dat de autoriteiten toegaven dat ze hem vasthielden. Vanuit zijn cel hoorde hij bewakers tegenover zijn vrouw ontkennen dat hij gevangen zat.
De detentie van Kostyantyn en Vadim eindigden uiteindelijk in vrijheid, maar niet in vrijspraak. In het rapport komen verschillende soorten vrijlatingen voor, maar rechters of zelfs advocaten komen daar niet of nauwelijks aan te pas. Vaker werden gevangenen zonder enig proces ergens langs de weg achtergelaten, over de frontlijn geschoven of uitgewisseld voor gevangenen van de andere kant van het conflict. Amnesty en Human Rights Watch zijn bang dat het de geheime diensten aan beide zijden daarom te doen is: dat ze mensen arresteren om te kunnen ruilen tegen hun eigen mensen die aan de andere kant gevangen zitten. Zo komen beide kanten in een vicieuze cirkel van arrestaties en uitwisselingen terecht.
Amnesty en Human Rights Watch dringen er daarom bij beide zijden op aan om een eind te maken aan willekeurige arrestaties, marteling en gedwongen verdwijningen en de zaken die aan het licht zijn gekomen grondig te onderzoeken. Ook de internationale gemeenschap moet de mensenrechtenschendingen in Oost-Oekraïne nauwlettend in de gaten blijven houden en aanklachten blijven indienen. Hoe vaak de autoriteiten van Oekraïne of de de facto machthebbers in Donetsk en Loehansk ook toegang blijven weigeren, de VN en andere internationale organisaties moeten op de deur van de illegale detentiecentra blijven kloppen.
