Oekraïne: evacuatieroutes voor vluchtende burgers moeten veilig zijn

Oekraïense burgers van wie de huizen zijn verwoest en die gedwongen op de vlucht zijn voor Russische bombardementen moeten toegang krijgen tot veilige humanitaire corridors. De aanval van Russische troepen op de burgerbevolking en de moedwillige vernietiging van de lokale infrastructuur is in strijd met de Conventies van Genève en de internationale mensenrechtenwetgeving.

Duizenden mensen lijden door onwettige bombardementen op hun steden, terwijl miljoenen mensen inmiddels ontheemd zijn sinds de invasie van Rusland twee weken terug begon in Oekraïne.

Amnesty International dringt aan op veilige evacuatieroutes voor vluchtelingen en om humanitaire hulp te bieden, maar tot nu toe blijken zulke humanitaire corridors zowel onbetrouwbaar als gevaarlijk. Oekraïne en Rusland kwamen op 3 maart voor het eerst overeen om dergelijke corridors op te zetten, maar de uitvoering is tot nu toe traag en beperkt verlopen.

Het is dringend nodig dat burgers die bescherming zoeken tegen de bombardementen en wier huizen zijn verwoest een veilige doorgang krijgen. Ook mogen ze niet worden gedwongen om zich te verplaatsen naar door Rusland gecontroleerd gebied.

‘Humanitaire corridors dringend nodig’

‘Echte humanitaire corridors moeten snel, effectief en veilig tot stand worden gebracht. Burgers mogen niet nog meer risico lopen als ze proberen te ontsnappen aan het conflict’, zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.

‘Het opzettelijk aanvallen van burgers en burgerobjecten en willekeurige aanvallen zijn volgens het internationaal recht verboden. Alle onwettige aanvallen moeten stoppen. Deze dringende behoefte aan humanitaire corridors is een direct gevolg van het verraad van Rusland aan zijn wettelijke verplichtingen. Helaas zijn humanitaire corridors dringend nodig.’

‘De partijen bij het conflict moeten absolute prioriteit geven aan de veilige doorgang van burgers uit de conflictgebieden en naar veilige havens, dus niet naar plekken die onder Russische controle staan. Russische troepen moeten ook onmiddellijk toestaan dat humanitaire hulp de burgers bereikt die in hun huizen achterblijven.’

Vluchten niet mogelijk uit gebombardeerde steden

De Oekraïense autoriteiten hebben verzocht om burgers te laten vertrekken uit de zwaar gebombardeerde steden Marioepol, Enerhodar, Sumy, Izium en Volnovakha, aen ook om inwoners van verschillende steden in de buurt van Kiev – waaronder Bucha, Irpin en Hostomel – de hoofdstad te laten bereiken. Getuigenissen die Amnesty International tot nu toe heeft verzameld van burgers op deze locaties geven aan dat ze niet konden vertrekken door voortdurende Russische beschietingen.

Amnesty International roept de partijen op om overeenstemming te bereiken over het opzetten van goed geplande, veilige humanitaire corridors en om dergelijke overeenkomsten te goeder trouw te respecteren. Burgers moeten toegang tot vervoer krijgen en voldoende tijd om veilig te vertrekken en internationale waarnemers moeten toegang krijgen om de veilige doorgang te monitoren.

‘Burgers moeten te allen tijde worden beschermd. Veilige en beveiligde humanitaire corridors zijn noodzakelijk, maar onwettige aanvallen waarbij burgers worden gedood en gewond, moeten onmiddellijk en volledig worden gestaakt,’ zei Agnes Callamard.

‘Oorlogen hebben wetten’

‘Het internationaal humanitair recht verbiedt aanvallen op burgers en burgerobjecten, willekeurige en onevenredige aanvallen. Ziekenhuizen, scholen en civiele infrastructuur moeten worden beschermd. Zelfs oorlogen hebben wetten.’

De partijen moeten onpartijdige humanitaire hulporganisaties toegang verlenen tot alle burgers in nood, ook de mensen die na de evacuatie achterblijven. Russische troepen mogen geen illegale belegeringen gebruiken zoals ze in Grozny en Syrië hebben uitgevoerd. Daar werden burgers willekeurig gebombardeerd, de infrastructuur werd vernietigd en de mensen hadden alleen de keuze zich over te geven of te verhongeren. Amnesty International maakt ook bezwaar tegen elk plan waarbij burgers zouden moeten verplaatsen naar gebieden die als onveilig worden beschouwd, zoals de bezette Krim of de Donbas-regio van Oekraïne of naar Rusland zelf.

Aanvallen in Irpin

Op zondag 6 maart trof Russisch vuur in de buurt van Irpin, een voorstadje van Kiev, een evacuatiekruispunt waarbij verschillende burgers omkwamen die probeerden te vluchten.

Een vrouw die in een konvooi van 12 burgerauto’s Irpin verliet met op die auto’s borden waarop het woord ‘kinderen’ stond, vertelde Amnesty International dat ze werden aangevallen door Russische soldaten. Ze zei: ‘Binnen twee, drie minuten [nadat ze een vernietigde tank waren gepasseerd] begon het schieten. We weten zeker dat een 30-jarige vrouw is overleden, en de moeder van een familielid is overleden: ze was 60, ze zat bij mij in de auto.’

‘Een scherf of een kogel raakte mijn zwager twee millimeter naast het oog en zijn arm is gebroken. Onze chauffeur heeft een probleem met zijn ribben. Ik ben OK, een kleine wond dicht bij mijn hoofd, alleen bloed… maar over het algemeen gaat alles goed met mij. De andere vrouw, die haar moeder verloor… ook zij bleef ongedeerd.’

Journalisten die in het gebied filmden, meldden dat er opnieuw een Russische aanval plaatsvond terwijl burgers over een kruispunt liepen, waarbij vier mensen omkwamen, onder hen een vrouw en twee van haar kinderen. Media maakten ook melding van herhaalde beschietingen en beschietingen in het gebied, wat kan erop kan duiden dat deze aanvallen willekeurig of onevenredig waren en in strijd waren met de regels van het internationaal humanitair recht.

‘Het is niet mogelijk om weg te gaan’

Amnesty International vreest dat bepaalde groepen voor bijzondere uitdagingen komen te staan als ze proberen te ontsnappen aan het conflict. In interviews met Oekraïense inwoners van bedreigde steden sprak de organisatie met mensen met een handicap, ouderen en mensen met gezondheidsproblemen. Zij kunnen minder gemakkelijk hun huis verlaten, veiligheid zoeken tijdens aanslagen of medische zorg krijgen.

Elena Kozachenko, een 38-jarige uit Tsjernihiv, heeft borstkanker en ondergaat momenteel chemotherapie. Ze zei: ‘Ik heb kanker en ik moet medicijnen krijgen. Op 23 februari heb ik mijn laatste chemokuur gehad. Mijn volgende chemotherapie zou 16 april zijn. Ik heb controles nodig, maar ze bombarderen de hele tijd in de buurt van het kankerziekenhuis. Het is te eng om daarheen te gaan.’

‘Ik wil vertrekken omdat [nu] in Oekraïne blijven met mijn diagnose zelfmoord is. [Maar] het is niet mogelijk om te vertrekken… Ik ben bang om te evacueren omdat ik een levend doelwit ben.’

Ouderen willen of kunnen niet weg

Veel ouderen die door het conflict zijn getroffen, hebben grote moeite om te vluchten of om veiligheid te zoeken tijdens aanslagen. Ook zijn zij vaak minder bereid om huizen te verlaten waar ze tientallen jaren of zelfs hun hele leven hebben gewoond.

Rita, een 64-jarige huisarts in Kiev, legt uit: ‘Kiev is een oude stad, alle oudere mensen, mensen met beperkte mobiliteit, kunnen niet van hun appartementen naar de kelder komen. In ons gebouw wilden ze de elektriciteit [’s nachts] uitschakelen om geen bombardementen aan te trekken… We zeiden dat het een doodvonnis zou zijn voor de oudere mensen; als ze de lift niet kunnen gebruiken, kunnen ze hun appartement helemaal niet verlaten.’

Een lid van de regionale raad van Kiev – die Irpin, Bucha en andere gemeenschappen onder Russische belegering vertegenwoordigt – voegde toe: ‘Het zijn meestal [oudere mensen] die blijven… Het is veiliger voor hen om te blijven dan om zonder geld of voedsel te zitten, omdat het in hun geboortestad is – ze kennen hun buren. Als ze vluchten, weten ze niet zeker of iemand hen zal helpen; ze hebben geen geld om te vertrekken.’

Tatyana Sobko, een 70-jarige in Kiev, vertelde Amnesty International: ‘We willen niet weggaan, onze kinderen hebben al vaak geprobeerd ons weg te halen… Dit is ons thuis, hoe kun je je huis verlaten en ergens anders gaan zitten? Hoe is dat mogelijk?… Het is ons land en we zullen niet wegrennen.’

Ouderen en gehandicapten voorrang

Ouderen en mensen met een handicap, evenals andere groepen die bij het vluchten met bijzondere risico’s en uitdagingen te maken kunnen krijgen, moeten voorrang krijgen bij evacuatie zoals het internationaal humanitair recht voorschrijft. Planning en communicatie over evacuaties en veilige humanitaire corridors moet ook inclusief zijn, onder meer door ervoor te zorgen dat informatie, vervoer en diensten voor iedereen toegankelijk zijn.

Geïnterviewden in heel Oekraïne vertelden Amnesty International ook over het leven in krappe omstandigheden en het lijden van ernstige tekorten aan voedsel, water en medicijnen. Sommigen hebben de kelders dagenlang niet kunnen verlaten vanwege de meedogenloze Russische beschietingen. Ze kampen ook al dagen met stroom-, verwarming- en communicatieverlies.