Nieuw bewijs voor onwettig doden van burgers in Oekraïne

De oorlogstactieken die het Russische leger in Oekraïne inzet, leiden tot onwettige dodelijke burgerslachtoffers. De bezetting kenmerkt zich door de vele willekeurige aanvallen op dichtbevolkte gebieden. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek dat Amnesty International ter plekke.

Voor het eerst hebben Amnesty-onderzoekers in Oekraïne bewijs van het gebruik van verboden clustermunitie vastgesteld. Dit gebruik druist in tegen internationale wetgeving. De onderzoekers verzamelden ook bewijs van Russische belegeringstactieken, zoals onwettige willekeurige aanvallen, het afsluiten van basisvoorzieningen en communicatiekanalen, vernietiging van burgerinfrastructuur en beperkingen op de toegang tot medicijnen en gezondheidszorg.

De afgelopen weken hebben Russische strijdkrachten willekeurige wapens ingezet – zoals clustermunitie, en onnauwkeurige wapens met grootschalige effecten zoals ongeleide ‘domme’ bommen en Multiple Launch Rocket Systems (MLRS) – bij aanvallen op dichtbevolkte burgergebieden.

Deze Russische aanvallen op dorpen en steden en de moedwillige vernietiging van de infrastructuur gaat in tegen het internationale oorlogsrecht en het internationale mensenrecht. Daarnaast zijn willekeurige aanvallen waarbij burgers omkomen of gewond raken een oorlogsmisdrijf.

‘Een onderscheidend kenmerk van deze wrede bezettingen zijn de meedogenloze willekeurige aanvallen van Rusland, die al veel leed hebben veroorzaakt’, zegt Joanne Mariner van Amnesty’s Crisis Response-team.

‘Al vijf weken lang zien burgers in heel Oekraïne dat hun steden met de grond gelijk gemaakt worden. Onze onderzoekers ter plekke hebben gedocumenteerd hoe sommigen van de meest kwetsbare mensen extra hard worden getroffen door deze wrede bezettingstactieken.’

Burgers die vastzitten in belegerde steden moeten onmiddellijk toegang krijgen tot humanitaire corridors voor een veilige evacuatie. Humanitaire hulp moet mensen die achterblijven, kunnen bereiken.

Amnesty International hield interviews, zowel in direct contact als op afstand, met mensen die de belegering meemaakten in vijf steden, waaronder in Charkov en Marioepol. Amnesty’s Crisis Evidence Lab analyseerde satellietbeelden, video’s en foto’s. De komende weken publiceert Amnesty International meer bewijs dat ter plekke in Oekraïne is verzameld.

Willekeurige aanvallen

Tijdens de eerste dagen van de invasie bereikten Russische troepen de noordelijke buitenwijken van Charkov en probeerden zij de stad te omcirkelen. Daarbij werd met nauwkeurige wapens op dichtbevolkte gebieden geschoten.

Amnesty beschreef een uitgebreid patroon van onwettige willekeurige aanvallen in bevolkte gebieden in Charkov. Op 28 februari 2022 raakten drie MLRS-salvo’s het noorden van de stad en kwamen ten minste negen burgers om. Onder hen kinderen. Ten minste achttien mensen raakten gewond.   

Op 4 maart raakte de 41-jarige Olesky Stovba gewond door clustermunitie toen hij boodschappen deed in het Mala-Danlivka-distrikt van Charkov. Hij vertelde: ‘We vonden wat eten, we stonden voor een winkel en ik hoorde een hard geluid. Ik draaide me om en zag veel vuur, 50 meter bij me vandaan. Ik viel en mijn vrouw ook, en ik voelde dat iets mijn rechterbeen raakte… Ik trok mijn broek naar beneden en zag veel bloed.’

Later verwijderden chirurgen drie fragmenten uit zijn rechterlies, kuit en voet. Amnesty’s wapenspecialist onderzocht de fragmenten later en bevestigde dat die afkomstig waren van clustermunitie van het type 9N210 of 9N235.

Het Saltivka-district van Charkov was ook vaak doelwit van aanvallen. Amnesty’s Crisis Evidence Lab bevestigde 22 incidenten tussen 27 februari en 16 maart 2022 in het district waarbij schade was aan burgerdoelen zoals scholen, woonhuizen, voedselmarkten en een tramdepot. Op foto’s zijn delen van Smerch-raketten en clustermunitie te zien.

Een man (zijn naam wordt voor zijn veiligheid niet genoemd) die een schuilkelder runt in Saltivka, vertelde Amnesty: ‘Het is de nieuwe realiteit geworden – beschietingen en bombardementen, oude vrouwen uit het puin helpen, geen gas, geen water, geen elektriciteit. Eens in de drie dagen koken we ijs voor water. Er zijn 300 mensen in de schuilkelder. De meesten zijn oud, kwetsbaar, [ze hebben] astma, diabetes. Er zijn er die de schuilkelder al drie weken niet hebben verlaten. Het grootste probleem in Sativka is dat de ouderen overlijden door een gebrek aan medicijnen, van shock of hartaanvallen. Het is belangrijk hen te begraven, het gaat snel warmer worden en dan gaan ze ontbinden.’

In een schuilkelder in Lviv, interviewden Amnesty-onderzoekers een 16-jarig meisje dat was geëvacueerd uit Kharkiv. Op een foto waren de resten te zien van een 220 mm Uragan-raket die vlakbij het appartement van haar familie was ingeslagen. Het gebouw lag dichtbij een school. Ze vertelde Amnesty: ‘De raket sloeg ’s nachts in, en ik rook het vuur en voelde de golven. Mijn hele familie woonde in de hal van het appartementencomplex vanaf het begin van de oorlog.’

Amnesty bevestigde eerder dat clustermunitie een kind en twee andere burgers om het leven had gebracht bij een school in Sumy Oblast. Ook beschreef Amnesty een luchtaanval in Chernihiv waarbij mensen die  in de rij stonden voor voedsel, omkwamen.

Geen basisvoorzieningen

Communicatie met burgers in bezette steden is erg moeilijk vanwege de onderbroken mobiele en internetdiensten. De meeste mensen zitten in ondergrondse schuilkelders met geen of slecht bereik. Toegang tot communicatie en het internet zijn essentieel voor de veiligheid, en voor toegang tot belangrijke informatie over mogelijke evacuatieroutes.

In de steden Charkov en Izium werden tv-torens door aanvallen vernietigd. Volgens onderzoek van Amnesty International gebeurde dit tussen 27 februari en 17 maart 2022 in Charkov en 12 maart in Izium. Dit leidde tot problemen met tv-uitzendingen, wat zorgwekkend is omdat veel oudere bewoners daarvan afhankelijk zijn voor nieuws en informatie van de overheid.

Eerder al documenteerde Amnesty hoe de burgers van Izium aan de vooravond van een humanitaire ramp staan sinds de Russische troepen hun stad begonnen te bombarderen.

Impact op risicogroepen

Het conflict heeft een grote impact op oudere mensen en mensen met beperkingen, wat door belegeringen verergerd wordt.

De 39-jarige Alexander Mihta uit Charkov heeft diabetes en kan daardoor niet goed lopen omdat hij verwondingen aan zijn voeten heeft. Hij reed zijn vrouw en dochter naar de Poolse grens, maar moest zelf vanwege de dienstplicht in Oekraïne blijven. Zijn appartementencomplex werd geraakt door Smerch-raketten die de stoompijpen kapot maakten, waardoor de verwarming uitviel. Amnesty’s Crisis Evidence Lab heeft 21 foto’s geverifieerd waaruit de schade aan het gebouw blijkt. Mihta vluchtte later met zijn vader naar een opvangplek in Lviv.

Hij vertelde Amnesty: ‘De beschietingen werden steeds erger. Ik had eten nodig, dus ging naar een winkel. Ik heb diabetes en ik rende toen de beschietingen toenamen, en ik verdraaide mijn been. Ik probeerde de schuilkelder te bereiken maar het lukte niet. Ik brak zes botten en de artsen willen een amputatie uitvoeren.’

Amnesty International sprak ook een 61-jarige vrouw die achterbleef in Chrakov om voor haar 84-jarige moeder te zorgen. De moeder lijdt aan dementie en kan niet reizen. Ze vertelde: ‘De oudere mensen blijven. Mijn moeder kan nauwelijks bewegen… We komen uit Loegansk en moesten mijn moeder daar ophalen… We waren op weg naar mijn dochters flat in Charkov en zitten hier nu vast. Eens in de 24 uur gaan we naar buiten. Ik praat tegen mijn moeder. Ik breng haar naar het toilet en help haar met uitkleden. Ik moet steeds aan haar uitleggen waarom we in Charkov zijn en waarom we in de kelder zitten. Ze vergeet steeds waarom ze in de kelder is, en ik moet het haar de hele dag vertellen. Ze had een goed leven, ze kon in de tuin lopen. Nu niet meer.’

Oudere mensen, mensen met beperkingen en anderen die extra risico lopen als ze moeten vluchten, moeten voorrang krijgen bij evacuaties, zoals is aangegeven in het internationale humanitaire recht. Planning en communicatie van evacuaties en veilige humanitaire corridors moet ook op een inclusieve manier gebeuren, en er moet voor worden gezorgd dat informatie, transport en diensten toegankelijk zijn.

Lees meer over de wijze waarop Amnesty aanvallen verifieert.