Nieuw Amnesty-rapport: ouderen Oekraïne kwetsbaar omdat ze na ontheemding geen toegang hebben tot huisvesting

Ouderen in Oekraïne zijn onevenredig zwaar getroffen tijdens de Russische invasie en hebben na hun ontheemding veel moeilijker toegang tot huisvesting.

In het nieuwe Amnesty-rapport ‘I used to have a home’: Older people’s experience of war, displacement, and access to housing in Ukraine staat gedocumenteerd hoe ouderen in door conflicten getroffen gebieden vaak achterblijven of niet in staat zijn te vluchten. Daardoor worden ze blootgesteld aan gevaarlijke leefomstandigheden in zwaar beschadigde woningen. Degenen die wel vluchtten, kunnen de huur van een woning vaak niet betalen. Duizenden verblijven in overvolle staatsinstellingen, die niet genoeg personeel hebben om toereikende zorg te bieden.

‘De verwoestende invasie van Rusland heeft een onevenredige impact op ouderen in Oekraïne, waarbij velen achterblijven in gebieden waar ze regelmatig in gevaar komen door meedogenloze grond- en luchtaanvallen’, zegt Laura Mills van Amnesty International. ‘Oudere mensen verblijven vaak in onveilige huizen of, als ze kunnen vluchten, komen ze terecht in opvangcentra die over onvoldoende middelen beschikken om aan hun behoeften te voldoen, vooral als ze een handicap hebben. Van daaruit lopen ze het risico in staatsinstellingen te worden geplaatst. Nu de winter kouder wordt, moet de internationale gemeenschap dringend actie ondernemen om de steun voor deze groep te versterken.’

Internationale hulp nodig

De Oekraïense regering heeft aanzienlijke inspanningen geleverd om mensen uit conflictgebieden te evacueren, onder meer door de verplichte evacuatie aan te kondigen van ongeveer 200.000 mensen uit de regio Donetsk in juli 2020.

De kosten en logistieke organisatie om oudere mensen te huisvesten die door de oorlog ontheemd zijn, zouden niet alleen op de schouders van Oekraïne moeten rusten. Amnesty International roept andere landen op om de evacuatie van ouderen te vergemakkelijken – met speciale aandacht voor ouderen met een handicap – waar mogelijk naar toegankelijke accommodaties in het buitenland.

Internationale organisaties zouden meer moeten doen om ouderen financieel te ondersteunen, zodat ze het zich kunnen veroorloven om een woning te huren. Ook zouden deze hen, in samenwerking met de Oekraïense autoriteiten, voorrang moeten geven bij plaatsing in nieuwbouwwoningen.

Onevenredige risico’s voor ouderen

In Oekraïne vormen mensen ouder dan 60 jaar bijna een kwart van de bevolking. Ouderen zijn onevenredig kwetsbaar voor aanvallen: volgens het VN-Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR), dat gegevens verzamelt over burgerslachtoffers in Oekraïne, vormden 60-plussers 34 procent van de burgers die tussen februari en september 2022 omkwamen. Dit geldt voor slachtoffers van wie de leeftijd bekend is.

Ouderen, die vaker gezondheidsproblemen hebben, lopen ook meer risico’s in bezette gebieden, waar Russische troepen de toegang tot humanitaire hulp ernstig beperken, wat een ernstige schending is van het internationaal recht.

De 64-jarige Svitlana* die in een door Rusland bezet dorp in de buurt van Charkov was, zei dat haar broer van 61 in april 2022 een beroerte kreeg. Hij werd in het ziekenhuis opgenomen, maar daar was geen elektriciteit of stromend water. De volgende dag werd hij ontslagen. ‘Ze konden niets doen, ze konden geen elektrocardiogram maken, ze konden geen hersenfilmpje maken, ze hadden geen medicijnen’, vertelde Svitlana. Minder dan een week later stierf haar broer aan een tweede beroerte volgens de overlijdensakte die Amnesty International heeft gezien.

Hoge huurprijzen en lage pensioenen

Veel ontheemde ouderen hebben moeite om geschikte woonruimte te vinden. Doordat ze op de particuliere markt geen betaalbare woning kunnen vinden door gestegen huurprijzen en vanwege pensioenen die ver onder het bestaansminimum liggen, lopen veel ouderen een verhoogd risico om helemaal geen woning te vinden.

Nina Silakova, 73, een ontheemde uit de regio Loehansk, werd tweemaal uit haar huurappartement gezet: een keer in augustus nadat ze een hartaanval had gehad en haar hospita vreesde voor haar te moeten zorgen, en opnieuw in oktober. Nina was bang dat ze niet voor de derde keer een appartement zou kunnen vinden. ‘Er zijn geen betaalbare plekken in de stad omdat er zoveel [ontheemden] zijn… Ik weet niet waar ik heen moet… Moet ik de straat op ​​en mensen vragen? Mensen komen gewoon langs en denken dat ik een zieke oude oma ben.’

Onvoldoende zorg in opvanghuizen

Amnesty International bezocht zeven instellingen voor ouderen en mensen met een handicap en constateerde dat opvanghuizen niet de vereiste zorg kunnen bieden. Onafhankelijke Oekraïense waarnemers meldden dat dergelijke omstandigheden vóór de invasie gebruikelijk waren, wat alleen maar erger is geworden door het personeelstekort.

Ook waren de instellingen vaak niet toegankelijk voor oudere mensen met een handicap. Als gevolg hiervan hadden ouderen met een handicap vaak geen andere keuze dan in een overheidsinstelling te wonen. Volgens verklaringen van het Oekraïense ministerie van Sociaal Beleid werden alleen al tussen februari en juli 2022 ten minste 4.000 ouderen in staatsinstellingen geplaatst nadat ze tijdens de oorlog hun huis waren kwijtgeraakt.

Olha Volkova, die in Dnipro een opvanghuis runt voor ontheemde ouderen met een handicap: ‘Ongeveer 60 procent van de mensen [wordt naar instellingen gestuurd]. Ze kunnen het zich niet veroorloven om een woning te huren, nutsvoorzieningen zoals elektriciteit, gas, telecommunicatie en water of eten te betalen. En dus moeten we ze naar verpleeghuizen sturen.’

‘Ze verleggen me maar één keer als ze ’s ochtends mijn luier verschonen, één keer als ze ’s avonds mijn luier verschonen… We zijn hier in de steek gelaten’, zegt Liudmyla van 76, die in een instelling in de regio Charkov woont.

Amnesty’s oproep

Terwijl de oorlog van Rusland tegen Oekraïne voortduurt, zijn de voorzieningen en diensten voor burgers onder grote druk komen te staan. De Oekraïense regering moet er echter alles aan doen om ervoor te zorgen dat waarnemers toegang hebben tot staatsinstellingen, en moet ervoor zorgen dat oudere mensen die er wonen voorrang krijgen bij alternatieve huisvesting zodra deze beschikbaar komt.

Amnesty International roept regeringen en internationale organisaties op om de steun voor ouderen in Oekraïne op te voeren door de vrijwillige evacuatie van ouderen naar het buitenland te vergemakkelijken. Ook wordt opgeroepen om ervoor te zorgen dat ouderen tot degenen behoren die voorrang krijgen op het gebied van financiële hulp, en door het creëren van goed toegankelijke huisvesting voor oudere mensen met een handicap.

‘Nu de ijzig koude wintermaanden zijn aangebroken, moeten oudere mensen worden geëvacueerd naar toegankelijke schuilplaatsen en moet voorrang worden gegeven aan het herstel van hun huizen’, zegt Laura Mills.

Gevaarlijke woningen

Sommige ouderen kozen ervoor om thuis te blijven. Anderen vertelden Amnesty International dat ze niet konden vluchten omdat informatie over evacuaties voor hen minder goed toegankelijk was.

De 61-jarige Liudmyla Zhernosek woont in Tsjernihiv met haar 66-jarige echtgenoot, die een rolstoel gebruikt vertelde: ‘Ik zag elke dag jongere mensen met rugzakken langs mijn gebouw lopen. Pas later hoorde ik van anderen in het trappenhuis dat ze naar het centrum van de stad gingen, waar nog steeds evacuaties plaatsvonden. Maar dat zou 40 minuten lopen zijn geweest. Ik kon er niet komen met mijn man. Niemand vertelde ons over evacuaties, daar kwam ik altijd pas achteraf achter.’

Amnesty documenteerde ook het lot van oudere mensen die in huizen wonen zonder elektriciteit, gas of stromend water. Tijdens het conflict beschadigde ramen of daken boden geen bescherming meer tegen regen, sneeuw of koude temperaturen. Toen Amnesty de 76-jarige Hanna Selivon in Tsjernihiv sprak, had ze alleen in de badkamer een dak boven haar hoofd. Vrijwilligers hadden een matras in de badkuip gelegd zodat ze daar kon slapen.

Hanna: ‘Iedereen in onze straat is vertrokken. De enige mensen die er nog waren, waren ik en twee andere oudere vrouwen… Eén had een handicap. We konden gewoon nergens heen. Ik verstopte me in een gat in mijn kelder… Op 29 maart waren er veel beschietingen, en toen ik [uit de kelder] naar buiten kwam, zag ik vlammen… dat [mijn huis] in brand stond. Mijn benen wilden niet bewegen.’

Methodologie

Amnesty International interviewde voor dit rapport 226 mensen, onder meer tijdens persoonlijke bezoeken aan zeven staatsinstellingen gedurende vier weken in Oekraïne in juni en juli 2022. Het onderzoek is uitgevoerd tussen maart en oktober 2022.

Verantwoording voor oorlogsmisdrijven

Amnesty International documenteert oorlogsmisdrijven en andere schendingen van het internationaal humanitair recht tijdens de Russische oorlog in Oekraïne. Alle resultaten van Amnesty International zijn hier beschikbaar.

Amnesty International heeft herhaaldelijk opgeroepen om leden van de Russische strijdkrachten en functionarissen die verantwoordelijk zijn voor de agressie tegen Oekraïne en voor schendingen van het internationaal recht ter verantwoording te roepen. Ook is Amnesty ingenomen met het lopende onderzoek van het Internationaal Strafhof in Oekraïne. De alomvattende verantwoordingsplicht in Oekraïne vereist de gezamenlijke inspanningen van de VN en haar organen, evenals initiatieven op nationaal niveau overeenkomstig het beginsel van universele jurisdictie.

*Alle namen zijn gefingeerd.