Nederlandse overheid aansprakelijk voor mensenrechtenschendingen in Griekse vluchtelingenkampen

Precies 7 jaar nadat EU-landen met Turkije een deal sloten om migratiestromen te beheersen, stellen Amnesty International, vredesorganisatie PAX, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling de Nederlandse regering aansprakelijk voor de gevolgen van de zogeheten EU-Turkijedeal. Mensen op de vlucht zijn blootgesteld aan onnodig lijden en structurele schending van hun rechten. Tienduizenden kwamen onder erbarmelijke en mensonterende omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden. Nederland had als voorzitter van de Raad van de Europese Unie een belangrijke rol bij de totstandkoming en uitvoering van de deal en had kunnen voorzien dat het mis zou gaan. Nederland is daarom aansprakelijk en deals als deze mogen niet meer gesloten worden.

Dagmar Oudshoorn, Amnesty International Nederland: ‘Onze regering had door waarschuwingen van ngo’s kunnen weten dat de EU-Turkijedeal tot mensenrechtenschendingen zou leiden. Ook Amnesty waarschuwde de regering in 2016 dat dit een historische vergissing zou zijn. Het is schrijnend dat veel politici, inclusief onze eigen minister-president, nog altijd trots op de EU-Turkijedeal zijn.’

Aansprakelijk

De EU-Turkijedeal wordt in maart 2016 gesloten in een tijd van politieke onrust. Lidstaten wilden niet – en willen nog steeds niet – hun verantwoordelijkheid nemen voor vluchtelingen en een duurzame oplossing lijkt ver weg. Dit leidt tot de beruchte EU-Turkijedeal, die ervoor moest zorgen dat mensen niet meer naar Europa kwamen. Turkije krijgt hiervoor zes miljard euro en een verruimde visumregeling.
Op basis van de deal zou Griekenland mensen die op irreguliere wijze de oversteek maakten van Turkije naar de Griekse eilanden, mogen terugsturen naar Turkije. Dit terwijl al duidelijk was dat Turkije geen veilig land was omdat het niet in de basisbehoeften van vluchtelingen kon voorzien. Daarnaast had Griekenland een disfunctioneel asielsysteem. In de praktijk kwamen daardoor vluchtelingen en migranten lange tijd onder gebrekkige omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden.
De deal bepaalde ook dat Europese landen voor elke teruggenomen Syriër een Syrische vluchteling uit Turkije zouden overnemen. In de praktijk werkt deze hervestigingsafspraak niet. Sinds 2016 zitten duizenden vluchtelingen en asielzoekers jarenlang vast onder mensonterende omstandigheden op de Griekse eilanden. Er was de afgelopen jaren sprake van onder meer overbevolking, een gebrek aan onderwijs en medische en sanitaire voorzieningen, veel te lange asielprocedures, structurele onveiligheid en blootstelling aan fysiek en seksueel geweld en een gebrek aan geschikt voedsel. Toch blijft de deal jaar na jaar van kracht.

Esther Vonk, Directeur Stichting Bootvluchteling: ‘Wij zagen de schrijnende gevolgen van de deal dagelijks in onze kliniek op Lesbos. Ons team kon de enorme behoefte aan medische en psychologische noodhulp nauwelijks aan. Dergelijke deals mogen nooit meer gesloten worden.’

Verantwoordelijkheid

In 2017 oordeelde het Hof van Justitie van de EU dat de deal met Turkije niet gesloten is door de EU als geheel, maar door de afzonderlijke lidstaten. Zodoende kan de Europese Unie niet verantwoordelijk gehouden worden. Daarom nemen de organisaties de stap om de Nederlandse Staat als lidstaat verantwoordelijk te stellen voor de totstandkoming en gevolgen van de deal.
De omstandigheden in de kampen voldoen van meet af aan niet aan de minimumeisen waaraan opvang en procedures moeten voldoen. Bovendien is de situatie in strijd met meerdere fundamentele rechten, opgenomen in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, het EU Handvest, het Vluchtelingenverdrag en de asielrichtlijnen van de Europese Unie. Ook worden de rechten van kinderen structureel geschonden.

Mensenrechtencheck noodzakelijk

Door het sluiten van de deal heeft Nederland bijgedragen aan de situatie op de Griekse eilanden. Daarnaast heeft Nederland de deal in stand gehouden toen duidelijk was dat het mis ging. Daarom stellen wij de Nederlandse overheid aansprakelijk wegens onrechtmatig handelen. Na jarenlange campagnes, rapporten en waarschuwingen zien de organisaties geen andere manier om de Nederlandse regering ter verantwoording te roepen. Het is onacceptabel dat er in Europa blijkbaar vluchtelingendeals worden gesloten zonder gedegen mensenrechtencheck.
Deals mogen niet zo worden opgesteld dat slachtoffers van de gevolgen ervan niemand ter verantwoording kunnen roepen. Er mag geen gat in de rechtsbescherming ontstaan waardoor landen hun verantwoordelijkheid kunnen ontlopen.
We zoeken de dialoog met de Nederlandse regering over de erkenning van de juridische verantwoordelijkheid voor het sluiten en blijven steunen van de EU-Turkijedeal. Daarbij willen we het hebben over rechtsherstel door de regering en de voorwaarden voor eventuele toekomstige migratiedeals: die mogen niet gesloten worden als ze voorzienbaar tot mensenrechtenschendingen leiden en zonder controle van het parlement. Mocht de Nederlandse regering haar aansprakelijkheid niet erkennen, dan volgt de tweede stap en spannen de organisaties een rechtszaak aan tegen de Nederlandse Staat.

Lees hier meer over de EU-Turkijedeal.