Nederland, de sloopkogel van het vluchtelingensysteem
Zaterdag publiceerde de Volkskrant een uitgebreide reconstructie van de totstandkoming van de Turkijedeal. Het stuk bevestigde nog eens hoe centraal de rol van Nederlandse politici – premier Rutte en PvdA-leider Samsom voorop – was in het sluiten van de deal. De reconstructie ademt vooral tevredenheid van de hoofdrolspelers over het volbrengen van een diplomatiek huzarenstukje. De onvermijdelijke negatieve gevolgen van de deal stonden en staan minder op het vizier.
En die gevolgen zijn er. De Turkse president Erdogan beloofde zijn volk meteen: met deze deal blijft Turkije niet met meer vluchtelingen zitten. Dit terwijl juist de enige uitkomst van de deal (iedereen terug naar Turkije en in ruil daarvoor een paar naar Europa) het tegenovergestelde kan zijn. Dat Turkije dus van vluchtelingen probeert af te komen, zoals Amnesty in december en april vaststelde, en daarbij ook nog met geweld nieuwe Syrische vluchtelingen bij haar zuidgrens tegenhoudt, hoeft dan ook niet te verbazen. De deal gooit Europa op slot, Turkije doet hetzelfde. Andere landen in de regio zien de bui ook al hangen en volgen graag het Europese voorbeeld: voor ons geen vluchtelingen meer. Zo werd Nederland de sloopkogel van het Europese en internationale vluchtelingensysteem.
‘Overal behalve hier’
Het is geen ongelukje, het zijn welbewuste keuzes. VVD wil al langer naar een “vluchtelingenopvang overal behalve hier”-model. PvdA heeft zich publiekelijk gericht op het voorkomen van verdrinkingen, in de volle wetenschap dat de deal vooral zou bewerkstelligen dat dit zichtbare leed (voor het oog van de camera’s) zou worden vervangen door minder zichtbaar leed, zoals nu in Zuid-Turkije. Je zou zeggen dat de betrokken politici in ieder geval moedig verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van hun keuzes. Maar het tegendeel is waar.
De show van Zijlstra
De reconstructie in de Volkskrant maakt met terugwerkende kracht het Kamerdebat – vorige week woensdag – over de Turkijedeal nog bizarder. Nederlandse politici hebben een hoofdrol gespeeld in het sluiten van de deal, maar wuiven nu alle verantwoordelijkheid weg. VVD-fractievoorzitter Zijlstra maakte er een mooie show van. Ook na de getuigenverklaringen in Nieuwsuur de avond ervoor had hij “nog geen begin” van bewijs gezien van mensenrechtenschendingen tegen vluchtelingen. Wat hij dan wel als bewijs zou zien – een handgeschreven schuldbekentenis van Erdogan misschien? – bleef in het midden. PvdA-leider Samsom trok trieste gezichten en benadrukte keer op keer hoe serieus we de berichten over schendingen moesten nemen. Maar kon het daarna niet laten om met grote stelligheid te zeggen dat Turkije toch echt een veilig land voor vluchtelingen is. Welk bewijs hij dan daar weer voor had: onbekend.
Rutte’s vermoorde onschuld
Premier Rutte zette de toon door meteen te spreken van “geruchten” over mensenrechtenschendingen. Daarna maakte hij er vooral een woordspelletje van. Gevraagd naar zijn appreciatie van de mensenrechtenschendingen herhaalde hij keer op keer dat de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in een gesloten bijeenkomst zou hebben gezegd dat Turkije “geen structureel terugkeerbeleid” voor Syrische vluchtelingen had. Dat dit niet het antwoord was op de vraag wat er wél aan de hand is in Zuid-Turkije wist Rutte natuurlijk al te goed. Hij greep dit zinnetje echter maar al te graag aan om de bevindingen van Amnesty en Nieuwsuur in twijfel te trekken. Verder uitzoeken wilde hij ook niet, want de Europese Commissie is verantwoordelijk. De man die zelf aan de onderhandelingstafel zat wist dus opeens van niets en wilde zeker niets gaan uitzoeken – er zouden alleen maar onwelgevallige uitkomsten kunnen komen.
Stilte in Brussel
Of de Europese Commissie eigenlijk wel op een eerlijke manier onderzoek zou kunnen en willen doen werd voor het gemak ook maar in het midden gelaten. Het lijkt logisch in deze gepolariseerde discussie te streven naar echt onafhankelijke monitoring. Dat lijkt bij voorbaat niet door de Europese Commissie te kunnen worden gedaan. Twee weken na de bevindingen van Amnesty is het in Brussel nog steeds stil. Een teken aan de wand. Eurocommissarissen als Juncker en Timmermans hebben immers hun politieke reputaties aan deze deal verbonden en zijn daarmee direct belanghebbenden bij een succesvolle uitvoering. Dit maakt haar rol als ‘hoeder van de verdragen’ en onafhankelijke scheidsrechter bij de Turkijedeal twijfelachtig.
Wat nu?
Is er van dit fiasco nog iets te redden? Ten eerste moet het stilzwijgen verbroken worden. Zoals Amnesty, Nieuwsuur en Human Rights Watch hebben laten zien ligt het bewijs voor mensenrechtenschendingen in Zuid-Turkije bijna letterlijk voor het oprapen. Het kabinet en de Commissie kunnen en mogen niet langer wegkijken. Zij moeten laten weten wat ze hier van wisten en wat ze gaan doen om dit te voorkomen. Ook moet er met spoed monitoring komen, echt onafhankelijk welteverstaan. Of dit in plaats van de Europese Commissie de UNHCR kan zijn moet ook nog worden bezien. Het feit dat de organisatie publiekelijk niets kan of wil zeggen over wat gaande is in Zuid-Turkije zegt iets over de moeilijke positie waar ze in zit.
In ieder geval zal Europa nu echt serieus vluchtelingen uit Turkije moeten gaan opnemen, zodat Turkije niet met de scherven blijft zitten en dit dan weer met harde hand vluchtelingen betaald zet. Van de luid aangekondigde “luchtbrug” is nog maar weinig vernomen en deze blijft bovendien gekoppeld aan de terugkeer vanuit Griekenland. Zouden onze Nederlandse sloopkogels op een of andere manier zich toch verantwoordelijk voelen, dan zouden ze hier nu – onvoorwaardelijk – werk van maken.
