Nauru: schaamte voor Australië en een waarschuwing voor Europa

In al haar jaren in conflictgebieden had Amnesty-onderzoeker Anna Neistat zelden zoveel psychische trauma’s, zelfverwondingen en zelfmoordpogingen gezien onder kinderen en volwassenen als in Nauru. De situatie in het detentiekamp voor asielzoekers op dit piepkleine eiland in de Stille Oceaan is verschrikkelijk. Mensen worden onder inhumane omstandigheden vastgehouden en krijgen geen medische behandeling. Ook niet de Iraanse Halimeh, die ernstig ziek is. Toch overwegen sommige Europese politici om soortgelijke detentiecentra te openen als oplossing voor de ‘vluchtelingencrisis’.

‘Ik heb knobbeltjes in mijn borsten, in mijn keel en in mijn baarmoeder…’ – zei Halimeh. Toen ze dit zacht en haastig zei, kon ik het immense verdriet in haar donkerbruine ogen zien. We zaten op de rotsen vlakbij de oceaan, op onze hoede vanwege de wilde honden die in de buurt blaften. We smolten in de verzengende hitte van dit afgelegen eiland in de Stille Oceaan. Ik kon haar angst voelen. Die angst die zo bekend is voor elke vrouw van in de dertig die haar borsten ’s ochtends controleert en die weet dat er iets niet klopt.

Gevangenschap in plaats van vrijheid

Drie jaar geleden vluchtte Halimeh uit Iran, nadat een aantal van haar vrienden daar waren geëxecuteerd, zo vertelde ze, omdat ze zich tot het christendom bekeerden. Halimeh wilde zich ook bekeren. Ze besloot om naar Australië te gaan, een land waar ze hoopte vrede en godsdienstvrijheid te vinden.

In plaats daarvan kwam ze, na een gruwelijke reis door Maleisië en Indonesië en een gevaarlijke oceaanoversteek met een smokkelaarsboot, in immigratiedetentie op Christmaseiland terecht. Daar zat ze zes maanden vast, waarna ze naar Nauru werd overgebracht – een piepklein eiland waar Australië haar asielzoekers naartoe verbant.

Angst en wanhoop

Net als vele anderen walgde ik van de schaal en de onmenselijkheid van de schendingen en de verwaarlozing die de Guardian met de ‘Nauru files’ naar buiten bracht.

Maar voor mij raakte het een extra gevoelige snaar, aangezien ik de afgelopen maand deze patronen van vreselijke schendingen met eigen ogen heb gezien. Ik moest denken aan Halimeh en de 57 andere mensen die ik die week op Nauru heb geïnterviewd. Vrouwen, mannen en kinderen met persoonlijke verhalen die zelfs de meest afgestompte persoon doen huiveren. Mensen die vluchtten voor oorlogen, die familieleden en vrienden verloren, die werden gemarteld door onderdrukkende regimes en die nu vastzitten op Nauru. Angstig en wanhopig over hun toekomst.

Meer dan 1200 vrouwen, mannen en kinderen uit landen als Iran, Irak, Pakistan, Somalië, Bangladesh, Koeweit, Afghanistan, brengen maanden of zelfs jaren door onder verschrikkelijke omstandigheden in een detentiekamp betaald door Australië. Ze wonen in overvolle schimmelende tenten, waar bewakers regelmatig op gevangenisachtige wijze doorzoekingen uitvoeren en bewoners de douche uit jagen als ze daar langer dan twee minuten doorbrengen.

Uitzichtloos en zonder hulp

Zonder enig vooruitzicht om dit arme eiland – dat nog kleiner is dan menig vliegveld – te verlaten, zitten honderden mensen in feite voor onbepaalde tijd vast in willekeurige detentie. Dit vooruitzicht breekt mensen fysiek en emotioneel volledig op. Ondanks dat ik in de afgelopen vijftien jaar in conflictgebieden over de hele wereld heb gewerkt, heb ik zelden zoveel psychische trauma’s, zelfverwondingen en zelfmoordpogingen gezien onder kinderen en volwassenen.

Gezondheidsproblemen worden gewoonweg niet behandeld. Ik sprak met mensen die last hadden van hartaanvallen, ernstige complicaties van diabetes, nierziektes, onbehandelde botbreuken en infecties. In de meeste gevallen kregen ze alleen bloedtesten en paracetamol.

Meedogenloze strategie

Halimeh vertelde me dat ze in 2014 naar Melbourne was gestuurd. Daar bracht ze vier maanden door, soms in het ziekenhuis en soms in een detentiekamp. ‘De dokter zei dat ik aan mijn borsten moest worden geopereerd,’ zei ze, terwijl haar blik gefixeerd bleef op de oceaan voor ons. ‘Hij zei dat ik niet terug kon gaan [naar Nauru], maar de immigratiedienst besloot me toch terug te brengen.’ Haar gezondheid bleef verslechteren. In 2015 stuurden ze haar naar Papoea-Nieuw-Guinea. Onderzoeken bevestigden een aantal van haar medische problemen…en vervolgens werd ze weer teruggestuurd naar Australië.

Nu zijn de knobbeltjes aan het groeien, een zorgelijke afscheiding komt uit haar borsten, maar Australië ontzegt haar een medische behandeling of zelfs een fatsoenlijke controle.

Hoe ondenkbaar en inhumaan dit ook klinkt, dit soort verwaarlozing maakt deel uit van een strategie. Australische politici zijn vastbesloten dat geen enkele vluchtelingen vanuit Nauru zich in Australië zal vestigen. ‘Het voelt alsof ze ons hier gijzelen,’ zegt Halimeh. ‘Ze laten ons lijden om een voorbeeld te stellen aan anderen die eraan denken om naar Australië te vluchten.’

Australisch model moet waarschuwing zijn

Hoe verafgelegen Nauru ook is, het komt dichterbij dan je denkt. Rechtse Europese politici flirten met het idee van een ‘Australisch model’ van asielprocedures buiten de eigen grenzen als oplossing voor de ‘Europese vluchtelingencrisis’. Onder hetzelfde voorwendsel van ‘mensenlevens redden’ sluiten Europese landen nu hun grenzen, maken deals met landen als Turkije, waar vluchtelingen geen adequate bescherming krijgen, en besteden zij hun verantwoordelijkheden uit.

De afgelopen weken besteedden Europese media veel aandacht aan hoe dit ‘Australisch model’ er in werkelijkheid uitziet. Voor de honderden vluchtelingen in Australische gevangeniskampen buiten de landsgrenzen, brengt deze uitgebreide aandacht hoop dat Australië zich eindelijk aan haar internationale verplichtingen gaat houden. Dat de regering hen zal toelaten om zich te vestigen op een plek waar ze de hulp en bescherming krijgen waar ze recht op hebben.

Voor Halimeh betekent dit dat ze misschien nog een operatie en behandeling krijgt, voordat het te laat is. En voor de Europese staten die overwegen soortgelijke maatregelen te nemen, is dit een duidelijke waarschuwing voor hoe fout alles kan gaan als angst en populistische agenda’s humanitaire kernwaardes en het internationale recht om asiel aan te vragen, verdrukken.

• Roep de Australische regering op een einde te maken aan de schendingen op Nauru (actie van Amnesty Australië)
• Een delegatie van het Deense parlement zal binnenkort Nauru bezoeken om te kijken of dit controversiële immigratiebeleid niet kan worden toegepast in Europa. Lees artikel hierover in de Guardian