Myanmar: demonstranten moeten worden beschermd

In Myanmar gaan dappere activisten door met vreedzaam demonstreren ondanks de gevaren en uitdagingen. Dat zegt Amnesty International vandaag, een jaar nadat de ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) een vijf-punten-plan aannam dat er niet in geslaagd is het geweld in het land te stoppen. Sinds de coup in 2021 zijn er, volgens de Assistance Association for Political Prisoners, meer dan 1.700 mensen omgekomen en meer dan 13.000 gevangengezet.  

In Myanmar gaan dappere activisten door met vreedzaam demonstreren ondanks de gevaren en uitdagingen. Dat zegt Amnesty International vandaag, een jaar nadat de ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) een vijf-punten-plan aannam dat er niet in geslaagd is het geweld in het land te stoppen. Sinds de coup in 2021 zijn er, volgens de Assistance Association for Political Prisoners, meer dan 1.700 mensen omgekomen en meer dan 13.000 gevangengezet.  

 De afgelopen maanden hielden Amnesty-onderzoekers diepte-interviews met zeventien mensen die nog steeds deelnemen aan vreedzame protesten in vijf van de staten en regio’s in Myanmar. De geïnterviewden komen uit diverse protestgroepen, zoals LGBTQ- en vrouwenrechtenorganisaties. 

 Een van de populairste demonstratiemethodes is de ‘flash mob’ waarbij activisten een paar minuten door de straten rennen voordat ze zich verspreiden om te voorkomen dat ze worden neergeschoten, gearresteerd of overreden door militaire voertuigen. 

Ook worden er in het hele land stilteprotesten gehouden waarbij winkels en zaken worden gesloten, wegen worden leeggemaakt en mensen thuisblijven uit protest tegen de militaire regering. 

 Activisten en mensenrechtenverdedigers delen pamfletten uit in bussen, plakken stickers en maken graffiti op muren met boodschappen tegen het leger, en roepen op tot boycots van goederen en diensten die gelinkt zijn aan het leger. Deze activisten hebben de steun nodig van de internationale gemeenschap in de vorm van een wapenembargo. Dit weerhoudt het leger van Myanmar ervan om oorlogswapens te gebruiken om vreedzame demonstranten te doden. 

 Amnesty International roept de ASEAN op om de militaire regering van Myanmar aan te moedigen om al het geweld tegen vreedzame demonstranten te stoppen, in overeenkomst met het Five-Point Consensus-plan van de ASEAN. Dit moet nu gebeuren om het lijden van de mensen in Myanmar te stoppen. 

 De ASEAN moet ook alle mensenrechtenschendingen in Myanmar veroordelen en oproepen alle mensen die willekeurig zijn gevangengezet vrij te laten. 

“Ze probeerden me te slaan” 

In de dagen meteen na de coup in 2021, riepen Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties de militairen op om geen onwettig en dodelijk geweld te gebruiken tegen vreedzame demonstranten. Ondanks de gevaren, heeft het geweld veel mensen aangespoord zich aan te sluiten bij verzetsgroepen die in het hele land actief zijn. 

Amnesty International riep het leger op om zich terughoudend op te stellen, zich aan de internationale wetgeving te houden en om de wetshandhaving weer geheel bij de politie te beleggen. Hieraan is geen gehoor gegeven.  

 Activisten en mensenrechtenverdedigers die Amnesty International interviewde, beschreven dat ze mishandelingen door het leger meemaakten of zagen terwijl ze demonstreerden. Dit waren bijvoorbeeld beschietingen, geweld en pogingen om met voertuigen op demonstraties in te rijden. 

 Het wrede antwoord van het leger had een grote impact op de geweldloze protestbeweging. Tijdens de laatste maanden van 2021 was er een duidelijke afname van het aantal mensen dat ging protesteren op straat. ‘We gingen van tienduizenden naar duizenden, van duizenden naar honderden, en van honderden naar ongeveer twintig mensen’, zegt Thiri*, een student aan de universiteit van Mandalay. Zij zegt geen interesse in de politiek te hebben gehad voor de coup, maar is nu een van de leiders van een vrouwenprotestgroep is. 

 Het kleinere aantal demonstranten op straat kan ook strategisch zijn. Sommige activisten die Amnesty sprak gaven aan dat ze met opzet kleinere protesten organiseerden om iedereen veilig te houden. 

 Rina, een universiteitsstudent en lid van de General Strike Committee in Yangon, zei dat het ‘te gevaarlijk’ was geworden om in grote groepen te demonstreren. Ze nam met twintig anderen deel aan een flash mob op 5 december 2021 en vertelde Amnesty International dat toen ze zich die dag verzamelden, een militaire truck recht op hen inreed. ‘Toen ik wegrende, zag ik een dat paar van de andere mensen die meededen aan de flash mob waren geraakt [door de legertruck]. Sommigen rolden over de stoep.’ 

 In Myitkyina, de hoofdstad van de Kachin Staat, vertelde een student dat ze normaal gesproken in kleinere groepen gaan omdat ‘als er te veel mensen in het protest zijn, je eerder wordt gearresteerd.’ 

 Zin Mar, een andere student aan de universiteit die protestleider is in Monywa, zei dat ondanks dat haar protestgroep soms het aantal demonstrerende mensen verkleint voor veiligheidsredenen, ze vastbesloten waren om door te gaan. ‘We zullen altijd komen, waar we ook kunnen.’ 

 Middelbare schoolstudent Min Thu, die prominent lid is van de Mandalay Youth Strike Committee, heeft gezien hoe voertuigen zonder nummerbord ten minste drie keer hard inreden op demonstranten. Hij gelooft dat ze van het leger en de politie waren. In oktober 2021 werd hij bijna geraakt door een motor toen hij ging demonstreren. ‘Voordat we het protest wilden beginnen, probeerden ze me van voren te raken met [het voertuig]’, zegt Min Thu. ‘Ik ontsnapte en ging naar de dichtstbijzijnde weg en toen kwamen ze uit hun voertuig en richtten hun wapens op me. Ze schoten niet en dachten me te arresteren.’ Hij ging een zijstraat in en kon ternauwernood ontsnappen. 

 In Salingyi en Yinmarbin in de regio Sagaing organiseert Yar Zar, dichter en ingenieur, regelmatig demonstraties sinds maart 2021. Hij was bij twee demonstraties waarbij politie en soldaten het vuur openden op de massa. Om ervoor te zorgen dat ze geen soldaten tegenkomen, bereiden hij en zijn team ontsnappingsroutes voor in de nauwe straatjes. Hij is een van de mensen die Amnesty International vertelden dat ze ook vrijwilligers hebben die deze routes voor een demonstratie checken om er zeker van te zijn dat ze vrij zijn. 

‘Als we in dorpen demonstreren, staan sommige demonstraten op de uitkijk zodat we de militairen kunnen ontlopen. Als ze eenmaal voorbij zijn, hervatten we ons protest’, zegt Phyu, een protestleider uit Thayetchaung township in de regio Tanintharyi. 

Leven op de vlucht

Veel activisten beschreven aan Amnesty International hoe ze voelden alsof ze constant in de gaten werden gehouden door burgerinformanten – die bekend staan als ‘dalans’- of door soldaten of politie in burger en in voertuigen zonder nummerbord. 

 Myat Min Khant, van de All Burma Federation of Student Unions, vertelde dat de politie op straat is vermomd als fruitverkopers of taxi- en rickshaw-chauffeurs en op die manier onder de mensen is om critici in de gaten te houden. 

 Er zijn ook veel checkpoints in het hele land. Mensen worden willekeurig staande gehouden en hun eigendommen worden door soldaten en politie onderzocht. Als activisten op pad gaan, laten ze dus hun apparaten thuis of verwijderen ze berichten en applicaties van hun apparaten uit angst om gearresteerd te worden. 

 Deze surveillance door het leger maakt het organiseren van protesten extra moeilijk, zegt Moe Thouk, een protestleider bij het General Strike Committee in Yangon. Ze gebruiken CCTV-camera’s om activisten te volgen, zetten ‘dalans’ in om informatie in te winnen, en arresteren activisten terwijl ze in burger zijn. ‘Ze hangen rond bij plekken waar vaak demonstraties zijn’, zegt Moe Thouk. ‘We moeten voorzichtig zijn in het kiezen van de juiste plaats [om te protesteren] en gebruiken scouts voor de veiligheid.’ 

 De meeste activisten die Amnesty International sprak hebben vanwege veiligheidsredenen hun huis verlaten. Sommigen van hen zijn sinds februari 2021 helemaal niet meer thuis geweest. 

 ‘Als ik terug naar huis ga, staat het leger me misschien op te wachten om me te arresteren’, zegt Nan Lin van de University Students’ Union Alumni Force. ‘Zelfs mijn familie weet niet waar ik ben.’ 

 BP, een protestleider die sinds 7 februari 2021 iedere dag op straat in Kalay, Sagaing demonstreert, zei dat een konvooi van vijf voertuigen met soldaten drie keer op een dag zijn huis binnenviel in september 2021. Hij is een van de vier demonstranten die vertelden dat hun huizen waren binnengevallen sinds ze zijn vertrokken en zich schuilhouden. 

  Veel activisten vertelden dat het steeds moeilijker wordt om veilige schuilplaatsen te vinden. Zo zei BP dat hij vaak vreemden ziet van wie hij denkt dat ze informanten in burger zijn, die vlakbij plekken uithangen waar activisten verblijven of hen op motoren volgen met walkie-talkies. 

 U Yaw, een monnik uit de regio Ayeyarwaddy die al vanaf het begin actief deelneemt aan protesten, zit sinds maart 2021 ondergedoken. Toen werd zijn klooster binnengevallen. Tijdens deze inval, verstopte U Yaw zich in een toilet en hoorde hij soldaten zeggen dat als ze hem zouden vinden ze ‘hem gewoon moesten doodschieten en op moesten ruimen’. 

Hij vluchtte naar Mandalay en ging door met demonstreren, maar soldaten en de politie vielen het klooster binnen waar hij zich schuilhield in juni 2021. Hij ging naar een ander klooster dat in september 2021 ook werd binnengevallen. 

 Hij wist net op tijd te ontsnappen, maar de soldaten en politie namen zijn id-bewijs en geld in. U Yaw ging ondanks de gevaren door met protesteren. 

Familieleden bedreigd

Soldaten en politie hebben veel familieleden en geliefden van activisten vastgezet als ze de activisten zelf niet konden vinden en oppakken. Onder hen de 94-jarige moeder van een politicus en de 4-jarige dochter van een activist. 

 In april 2021 werd het huis van activist Arkar binnengevallen. Hij zat ondergedoken. 

‘Omdat ze mij niet konden vinden en arresteren, hadden ze mijn moeder opgepakt’, zegt hij. ‘De politie belde en zei dat ik mezelf moest aangeven in ruil voor de vrijheid van mijn moeder.’ 

 Arkar deed dit niet en zijn familieleden slaagden er de volgende dag in om zijn moeder vrij te krijgen door de autoriteiten om te kopen. De familie van Arkar is sindsdien verhuisd om verdere wraakacties te voorkomen. 

 In november 2021 probeerden de militairen het huis binnen te vallen van een andere protestleider die ondergedoken zat. ‘Toen ze aankwamen begonnen ze te schieten’, vertelt de activist. ‘Maar ze gingen naar het verkeerde huis. Ze maakten een fout en gingen naar het huis van onze buren. Een vrouw werd doodgeschoten.’ Haar familie kon ontsnappen maar ze heeft sindsdien geen contact met hen gehad uit angst voor represailles. Ze gaat nu van de ene plek naar de andere en heeft slaapproblemen omdat ze bang is om gearresteerd te worden. 

‘We moeten 24 uur per dag waakzaam zijn’, zegt ze. ‘We schrikken al op als we een kat horen springen op het dak. We zijn bang gearresteerd te worden als we naar buiten gaan, en als we thuis zijn, zijn we bang dat ze binnenkomen en ons oppakken. We zijn ons gevoel van veiligheid helemaal kwijt.’ 

 Ze is echter vastberaden om vreedzame protesten te blijven organiseren. ‘Ik kan niet stilzitten als ik onrecht zie.’ Veel activisten delen deze opvatting om te blijven demonstreren. Ondanks de ernstige gevaren en moeilijkheden, kiezen veel activisten en mensenrechtenverdedigers ervoor om in Myanmar te blijven. Zij zijn vastberaden om vreedzaam te blijven demonstreren en hun kritiek te blijven uiten. 

 Veel van hen willen daarmee andere mensen in het land inspireren om ook in actie te komen en mensen hoop te geven. ‘De belangrijkste reden waarom ik blijf demonstreren is zodat de mensen niet verdeeld raken of hun enthousiasme verliezen. En om hen kracht te geven als ze ons zien’, zegt U Yaw. 

‘Ondanks dat onze levens in gevaar zijn, kiezen we ervoor om door te gaan. We blijven de wereld vragen om ons te helpen omdat mensen worden gedood in Myanmar’, zegt Zin Mar. 

*Sommige namen zijn op verzoek van de geïnterviewden gewijzigd.