Mexico: voorvechters van grondgebied en milieu gecriminaliseerd

Het strafrecht wordt misbruikt om demonstranten af te schrikken, te straffen en om te verhinderen dat zij opkomen voor hun rechten. Het nieuwe Amnesty-rapport Mexico: Land and Freedom? Criminalizing defenders of land territory and environment documenteert de disproportionele inzet van strafrecht.

‘”Het gebruik van het strafrecht tegen demonstranten is disproportioneel. Dit maakt deel uit van een bredere strategie om het opkomen voor land-, territoriale- en milieurechten te ontmoedigen en te verzwakken’, zegt Erika Guevara-Rosas van Amnesty International. ‘Het is alarmerend om te zien dat Mexico een van de landen is met het hoogste aantal moorden op milieuactivisten. In plaats dat de staat dit geweld aanpakt en voorkomt, worden er ook andere ernstige mensenrechtenschendingen gepleegd zoals stigmatisering, intimidatie, aanvallen, aanslagen, gedwongen verplaatsing en verdwijningen.’

Dit rapport richt zich op vier gevallen:
• Colonia Maya in San Cristóbal de las Casas, Chiapas: hier kwam een diverse groep mensen samen om te protesteren tegen de bouw van woonhuizen in een beschermd gebied, waar deze milieuschade zouden veroorzaken.
• Zacatepec, waar Miguel en Alejandro verdedigers van de Nahua-community zich verzetten tegen de bouw van een afvoerput in Ciudad Industrial Huejotzingo, Puebla, met uitmondingen in de Metlapanapa-rivier en potentiële vervuiling.
• Chilón, Chiapas, waar César en José Luis, verdedigers van de inheemse Tseltal gemeenschap en taal, werden gecriminaliseerd omdat ze zich verzetten tegen de bouw van een kazerne van de Nationale Garde op hun grondgebied
• Sitilpech, Yucatán, waar inwoners zoals Jesús Ariel, Arturo en Juan Diego zich verzetten tegen de activiteiten van een megavarkensfokkerij op hun grondgebied vanwege de bijkomende vervuiling, waterverontreiniging en gezondheidsproblemen.

Demonstratierecht is een fundamenteel recht van land-, territorium- en milieuverdedigers. Zij hebben dit gebruikt om hun rechten op te eisen, vooral toen andere instanties faalden of ontoegankelijk voor hen waren. Verschillende overheidsinstanties hebben strafrechtelijke procedures tegen hen gebruikt. Er is geen rekening gehouden met de context van de protesten, de onderliggende oorzaken en het recht van mensen om hun land, territorium en het milieu te verdedigen.

Strafrechtelijke vervolging en stigmatisering

Amnesty’s rapport toont het veelvuldig gebruik van vage overtredingen, zoals ‘rellen’, het ‘hinderen van openbare werken’ en varianten op de overtreding ‘aanvallen op wegen’. Hiermee gaat de overheid voorbij aan een beginsel in de wet dat willekeurig overheidsoptreden moet voorkomen. Ook komt naar voren dat gebeurtenissen tijdens protesten handig zijn aangepast, zodat ze onder andere misdrijven kunnen vallen. Dit gebeurde door strafbare feiten breed uit te leggen en verklaringen te verdraaien. De beschuldigingen zijn grotendeels verzonnen op basis van verklaringen van ambtenaren en werknemers van bedrijven die direct te maken hebben met precies die gebeurtenissen, die door de gemeenschappen aan de kaak worden gesteld. In geen enkel strafdossier zijn harde bewijzen te vinden op basis waarvan een misdrijf kan worden vastgesteld.

Afschrikmiddel

Amnesty International constateerde een aantal verontrustende overeenkomsten in deze zaken. De ingediende klachten zijn vooral gericht tegen mensen die worden beschouwd als leiders of tegen degenen die het meest zichtbaar zijn in de protestbewegingen. Zij worden vervolgd voor vage overtredingen, zonder hard bewijs en uitsluitend op basis van hun vreedzame acties. Om uiteenlopende redenen slepen de procedures vaak lang voort. Daarnaast is er aanhoudende zorg dat zaken nieuw leven wordt ingeblazen of nieuwe misdrijven worden verzonnen. ‘Strafvervolging tegen deze voorvechters is bedoeld als afschrikmiddel voor anderen die voor dezelfde zaken opkomen’, zegt Edith Olivares Ferreto, directeur van Amnesty International Mexico. ‘Zij worden zo bang voor stigmatisering, onderdrukking of bedreiging van hun leven en veiligheid. Sommigen werden ten onrechte gecriminaliseerd, en behielden hun hoop en waardigheid door de steun van hun gemeenschap. Maar we hebben ook anderen gezien, die besloten hebben om de strijd voor hun rechten op te eisen op te geven.’. Deze situatie heeft ook gevolgen voor hun wettelijke vertegenwoordigers en voor mensen die hen voortdurend ondersteunen.

Effecten

De inzet van het strafrechtelijk systeem tegen mensen die een afwijkende mening hebben of zich uitspreken over projecten van de lokale overheid en zakelijke belangen vindt zonder consequenties en volledig straffeloos plaats. Andere schendingen rondom protesten zijn ook niet onderzocht, zoals schendingen van het recht op vrijheid en veiligheid van verdedigers, evenals het buitensporig gebruik van geweld.
De onterechte criminalisering van mensen die vreedzaam protesteren, heeft zowel individuele als collectieve gevolgen. Sommige mensen hebben fysieke klachten als gevolg van de klappen die ze hebben gekregen. Anderen kampen met angst, slaapproblemen en gevoelens van stress, onmacht en onrecht. Collectief gaat het om intimidatie en onderdrukking van mensen die voor dezelfde zaken opkomen: rechten op land, grondgebied en het milieu.

Aandacht

De onrechtvaardige criminalisering van mensenrechtenverdedigers leidt de aandacht af van de onderliggende oorzaken en uitdagingen waarmee land-, territorium- en milieuverdedigers worden geconfronteerd. Het is van belang dat erkend wordt dat het straffen van degenen die betrokken zijn bij sociale conflicten het probleem over het algemeen alleen maar verergert in plaats van de kern van het probleem oplost. De eisen moeten gehoord en geanalyseerd worden en het demonstratierecht moet gegarandeerd worden.
Het rapport van Amnesty International biedt algemene aanbevelingen om het oneigenlijk gebruik van het strafrecht tegen demonstranten aan te pakken, naast een aantal specifieke aanbevelingen passend bij de in het rapport gedocumenteerde zaken.

Aanbevelingen

In de eerste plaats moeten de autoriteiten het waardevolle werk van land-, territorium- en milieuverdedigers erkennen. Ze moeten stoppen met hen te stigmatiseren en hen betrekken bij kwesties die hun gemeenschappen aangaan. Ook moeten de autoriteiten het beschermingsmechanisme voor mensenrechtenverdedigers en journalisten versterken en afzien van het gebruik van gemilitariseerde veiligheidstroepen, zoals de Nationale Garde, om protesten in de gaten te houden.
Amnesty stelt dat de staat onmiddellijk moet stoppen met het criminaliseren van protesten en een grondig onderzoek moet instellen naar de mensenrechtenschendingen die in het rapport worden beschreven. Deze voorvechters moeten volledige genoegdoening krijgen.
De publicatie van het rapport is de start van de campagne #ProtestarNoEsUnCrimen, die tot doel heeft om de mensenrechtenschendingen in het land aan de kaak te stellen. Wereldwijd vraagt Amnesty hier aandacht voor met diverse campagnes, zoals ook hier in Nederland rondom het demonstratierecht.

Het Spaanstalige rapport is hier alvast in te zien, de Engelstalige versie binnenkort ook met vormgeving.