Mensonterende behandeling van niet-Oekraïense vluchtelingen in Litouwen

De Litouwse autoriteiten hebben duizenden vluchtelingen en migranten opgesloten in zwaarbewaakte detentiecentra. De omstandigheden zijn er slecht en mensen worden er gemarteld. De tegenstelling met de − terecht − goede behandeling van Oekraïense vluchtelingen is schrijnend.

Dit zegt Amnesty International in Lees ook: Lithuania: Forced Out or Locked Up - Refguees and Migrants Abused and Abandoned De organisatie interviewde tientallen mensen uit landen als Kameroen, Irak, Nigeria en Sri Lanka en stelde vast dat ze in Litouwen geen toegang hebben tot asielprocedures, en het slachtoffer zijn van ernstige mensenrechtenschendingen. De Litouwse autoriteiten hopen dat ze daardoor ‘vrijwillig’ terug zullen keren naar hun moederland. ‘In Irak horen we over mensen- en vrouwenrechten in Europa. Maar er zijn hier geen rechten’, zei een Yezidi-vrouw die gevangen zat in het Medininkai-detentiecentrum, nabij de grens met Belarus.

‘Alternatief voor detentie’

In juli 2021 steeg het aantal mensen dat vanuit Belarus Litouwen binnenkwam, waarop een nieuwe wet van kracht werd. Die schrijft voor dat mensen die illegaal het land binnenkomen, automatisch in detentie worden geplaatst. Om wettelijke EU-maatregelen tegen willekeurige detentie te omzeilen, omschrijven de Litouwse autoriteiten de feitelijke detentie als ‘tijdelijk verblijf‘ of zelfs ’alternatief voor detentie’.

Uitgezet naar Belarus

Dit heeft tot gevolg dat duizenden mensen, onder wie velen die internationale bescherming nodig hebben, langdurig gevangen zitten. Veel mensen zijn ook maandenlang verstoken van enig toezicht van gerechtelijke instanties op de wettigheid van hun detentie en/of hun asielverzoeken worden niet in behandeling genomen. Duizenden anderen werden met geweld teruggezet over de grens met Belarus, waar ze geen enkele kans maken op bescherming.

Onmenselijke omstandigheden in detentiecentra

Amnesty bezocht twee detentiecentra in Litouwen en interviewde 31 mensen. Het Kybartai-registratiecentrum, waar momenteel honderden mannen vastzitten, heeft ramen met tralies, veiligheidsdeuren en een hoge muur. Het was vroeger een gevangenis, maar wordt sinds september 2021 gebruikt om vluchtelingen en migranten op te sluiten. De gevangen mannen hebben er weinig bewegingsvrijheid en mogen maar twee keer per week warm douchen. Het centrum is al maanden overbevolkt en de wastafels, toiletten en douches zijn smerig. Een Syrische man zei tegen Amnesty: ‘Ik wil Litouwen bedanken dat het ons toeliet. Maar hier behandelen ze ons ook niet goed. Dit is een gevangenis, geen kamp. Overal waar ik kijk zie ik prikkeldraad. Waarom? Ik ben geen crimineel; ik ben een vluchteling.’

Seksuele intimidatie

In het Medininkai-registratiecentrum gaat het er misschien nog wel slechter aan toe. Toen gevangenen er protesteerden tegen de slechte omstandigheden, werd hier met geweld op gereageerd. Een anti-oproereenheid sloeg op 2 maart van dit jaar mensen met onder meer knuppels en gebruikte stroomstootwapens. Een groep zwarte vrouwen werd seksueel vernederd: ze werden halfnaakt en met geboeide handen de vrieskou in gedwongen en in een container opgesloten.

Racistische bewakers

Dit was geen op zichzelf staand incident. Er zijn talloze verhalen van slechte behandeling (waarvan sommige incidenten neerkomen op marteling) en buitensporig geweld, waaronder het gebruik van pepperspray. Mensen zijn in isolatie geplaatst en gebeten door honden als ze probeerden te ontsnappen. Racisme is in de detentiecentra aan de orde van de dag. Een jonge vrouw uit sub-Sahara-Afrika vertelde Amnesty: ‘Alle bewakers zijn racistisch. Als je ziek bent en een ambulance nodig hebt, zeggen ze dat ze die alleen oproepen als je buiten bewustzijn raakt. We vinden het niet prettig hier. Waarom houdt niemand van zwarte mensen?’

Europa knijpt een oogje toe

De Europese Unie heeft de laatste maanden een tweesporensysteem laten ontstaan. Terwijl Oekraïners bescherming krijgen en het medeleven genieten dat ze verdienen, worden mensen die andere landen ontvlucht zijn opgesloten en onderworpen aan een systeem waarin racisme en andere vormen van discriminatie hoogtij vieren. Toen Litouwen probeerde om ‘pushbacks‘, automatische detentie en het weigeren van asiel te ’legaliseren’, varieerde de reactie van de Europese Commissie van openlijk toejuichen tot stilzwijgend toestaan.

Frontex mogelijk medeschuldig

De Europese Commissie heeft nog steeds geen maatregelen tegen Litouwen genomen. Dat terwijl de wetten, het beleid en de praktijk van dat land het internationale en Europese recht op flagrante wijze schenden. Ondertussen staan medewerkers van het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) de Litouwse grenspolitie terzijde. Frontex helpt onder andere bij grensbewaking en andere activiteiten die mogelijk bijdragen aan mensenrechtenschendingen.