Libië moet beperkingen op de media opheffen en hulp na overstromingen faciliteren

Amnesty International roept de Libische Arabische Strijdkrachten op om onmiddellijk alle onnodige beperkingen voor de media op te heffen en de humanitaire hulp aan alle getroffen gemeenschappen te vergemakkelijken. In Oost-Libië ligt de door overstromingen zwaar getroffen stad Derna.

Op 18 september 2023 legden de Libische Arabische Strijdkrachten (LAAF), een gewapende groepering die de feitelijke machthebbers zijn in Oost-Libië, verdere beperkingen op voor journalisten nadat duizenden inwoners en reddingswerkers de straat op gingen om verantwoording te eisen voor de gevolgen van de catastrofale overstromingen op 11 september. Die dag braken twee dammen door waardoor veel mensen om het leven kwamen. De demonstranten riepen ook op tot steun voor de wederopbouw en genoegdoening en tot het aftreden van lokale en nationale politici. Getuigen vertelden Amnesty International over arrestaties van critici en demonstranten.

‘Onvoorstelbare tragedie’

‘Het verlies aan mensenlevens en de verwoestingen in Derna en elders in Libië zijn een onvoorstelbare tragedie, waarbij duizenden mensen nog steeds vermist worden en tienduizenden ontheemd raakten’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International. ‘Hele wijken en gezinnen zijn in zee gespoeld. Maar in plaats van zich te concentreren op het faciliteren van humanitaire hulp voor alle getroffen gemeenschappen, nemen de LAAF opnieuw hun toevlucht tot onderdrukking om kritiek te smoren, het maatschappelijk middenveld de mond te snoeren en verantwoordelijkheid te ontlopen.’

‘De Libische autoriteiten en degenen die de facto controle hebben over de getroffen gebieden moeten ervoor zorgen dat de mensenrechten centraal staan ​​bij het oplossen van de gevolgen van de overstroming en zich onthouden van represailles tegen critici. In tijden van crisis zijn een levendig maatschappelijk middenveld en onafhankelijke media van cruciaal belang om de rechten van slachtoffers veilig te stellen, evenals huisvesting, voedsel, gezondheidszorg en toegang tot informatie’, zegt Eltahawy.

Amnesty International sprak met inwoners van Derna, journalisten, hulpverleners, mensen uit het maatschappelijk middenveld en artsen na de overstroming. Aanvullende informatie werd verkregen van een ambtenaar van de LAAF. Het inwinnen van informatie over de situatie in Derna wordt belemmerd doordat het internet en telecommunicatienetwerken zijn verstoord.

LAAF treedt hard op tegen critici

De vrees dat de LAAF op de gevolgen van de overstroming reageerden met het gebruikelijke harde optreden tegen critici groeide na de arrestatie van Jamal El Gomati. Uren na de overstromingen deed hij live verslag vanuit Derna en beschuldigde ambtenaren publiekelijk van corruptie en verantwoordelijkheid voor de gevolgen van de ramp. Mensenrechtenactivisten vertelden Amnesty International dat gewapende mannen in burger, vermoedelijk leden van de bij de LAAF aangesloten gewapende groepering Interne Veiligheidsdienst, hem op 17 september gevangennamen. Zijn verblijfplaats was gedurende 3 dagen onbekend. Op 19 september werd El Gomati vrijgelaten na tussenkomst van een prominente LAAF-commandant.

Als snel beperkingen voor journalisten

Meteen na de overstroming meldden journalisten dat zij over een veiligheidsmachtiging moesten beschikken, dat er beperkingen waren om naar het rampgebied te gaan en meldden ze over inmenging in hun werk door de LAAF. Twee Libische journalisten vertelden Amnesty International dat lokale functionarissen hen op 14 september tegenhielden en ondervroegen, voordat ze hen opdroegen de stad te verlaten. Op 16 september werd een activist uit Derna gearresteerd nadat hij volgens familieleden een interview had gegeven over de situatie in de stad aan een zender die als kritisch over de LAAF werd beschouwd. Na protesten in Derna op 18 september gaf de LAAF journalisten het bevel de stad te verlaten. Dat besluit draaiden ze de volgende dag terug, maar de achtergebleven journalisten werden opgedragen om de reddingsteams niet te benaderen. Journalisten meldden consequent dat ze werden gevolgd door de agenten van de LAAF en waren er getuige van dat tolken door functionarissen werden gevraagd om kritiek op de autoriteiten niet te vertalen.

Onafhankelijk onderzoek nodig

De roep om verantwoording groeit onder de mensen die de overstroming overleefden en onder mensenrechtenverdedigers. Die roep komt na jaren van slecht bestuur en wanbeheer door rivaliserende regeringen en van milities en gewapende groeperingen die vrij spel hebben en hun eigenbelang voorrang geven boven het leven en het welzijn van burgers in Libië. Terwijl de in Tripoli gevestigde openbare aanklager Derna bezocht en onderzoeken aankondigde, roept het heersende klimaat van straffeloosheid in Libië ernstige zorgen op over het vermogen en de bereidheid van het Libische rechtssysteem om voor gerechtigheid te zorgen.

Voortdurende straffeloosheid

‘Wij hebben consequent opgeroepen tot een onafhankelijk internationale onderzoeksprocedure voor de mensenrechtensituatie in Libië. Bij gebrek aan enig zinvol vooruitzicht op aansprakelijkheid op nationaal niveau is er een dringende noodzaak om de feiten en omstandigheden rond het grote verlies aan mensenlevens en de verwoestingen in de nasleep van de overstromingen vast te stellen’, zegt Diana Eltahawy.

Machtige commandanten en leden van milities en gewapende groeperingen die sinds het gewapende conflict van 2011 verdacht worden van het plegen van misdrijven volgens het internationaal recht, hebben dit niet alleen straffeloosheid kunnen doen. Ze zijn ook geïntegreerd in staatsinstellingen en worden door de staat gefinancierd. De harde reactie van de LAAF op protesten en kritiek legt hun onwil bloot om de waarheid, gerechtigheid en herstel voor de slachtoffers veilig te stellen.

Achtergrond

Op 11 september 2023 werden Derna, Sousse, Bayada en andere gebieden in Jebel Akhdar geteisterd door overstromingen. Dat gebeurde nadat door de storm Daniel (een tropische cycloon die over de Middellandse Zee raasde) in Derna twee dammen doorbraken. Die waren al tientallen jaren niet onderhouden.

De LAAF en de daaraan verbonden gewapende groeperingen en veiligheidstroepen verhinderden honderden Tawerghanen (Afrikaanse Libiërs) om terug te keren naar een kamp voor intern ontheemden in Benghazi, waar ze jarenlang hadden gewoond en vanwaar ze op 10 september voorafgaand aan de storm werden geëvacueerd. Volgens activisten mochten andere bewoners terugkeren naar hun huizen in hetzelfde gebied.

In Libië zijn sinds 2011 gewapende conflicten en heerst er politieke verdeeldheid, waarbij rivaliserende regeringen worden gesteund door milities en gewapende groeperingen die geen verantwoording hoeven af ​​te leggen en die het recht op gezag claimen. De LAAF controleren de macht in Benghazi, de op één na grootste stad van Libië, en grote delen van Oost- en Zuid-Libië.