Libië, geef oorlogsmisdadigers 10 jaar na de opstand geen belangrijke functies

Tien jaar na de omverwerping van president Muammar Kadhafi, heeft Libië nog steeds niet afgerekend met daders van moord, gedwongen verdwijning, marteling en ontvoering. Sterker nog: veel daders van toen bekleden nu hoge posities. Amnesty International vindt het hoog tijd dat er een einde komt aan deze straffeloosheid.

De protesten in Libië begonnen in februari 2011 en liepen al snel uit op een gewapend conflict tussen verschillende milities en gewapende groeperingen. De NAVO opende luchtaanvallen en president Muammar Kadhafi werd vermoord. Sindsdien heerst er wetteloosheid en straffeloosheid in het land. Achtereenvolgende regeringen beloofden de rechtsstaat te handhaven en mensenrechten te respecteren, maar slaagden daar niet in. Daders van oorlogsmisdrijven worden niet berecht en er vinden telkens weer nieuwe mensenrechtenschendingen plaats.

Geen vrede en veiligheid

‘Tien jaar lang werden in Libië verantwoording en rechtvaardigheid opgeofferd voor vrede en veiligheid. Maar ook die werden niet bereikt. Intussen gaan degenen die zich schuldig maakten aan oorlogsmisdrijven vrijuit, hebben zij goede banen bij overheidsinstellingen en worden zij met eerbied behandeld’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International.

‘Zolang de verantwoordelijken voor misdrijven niet voor het gerecht worden gebracht maar worden beloond met machtsposities, zullen het geweld, de chaos, de systematische mensenrechtenschendingen en het eindeloze lijden van de bevolking die het post-Kadhafi-tijdperk kenmerken onverminderd doorgaan.’

Na 10 jaar is het Libische rechtssysteem nog steeds dysfunctioneel en ineffectief. Rechters en openbaar aanklagers riskeren te worden vermoord of ontvoerd omdat ze hun werk doen.

Nieuwe eenheidsregering

Sinds 2014 is Libië verdeeld in twee rivaliserende entiteiten die om de macht strijden. Op 6 februari 2021 werd tijdens door de VN geleide onderhandelingen een nieuwe eenheidsregering aangekondigd. Die regering moet later dit jaar verkiezingen organiseren.

Amnesty International roept de rivaliserende partijen en de nieuwe eenheidsregering op ervoor te zorgen dat verdachten van misdrijven volgens het internationale recht geen posities krijgen toebedeeld waarin zij misdrijven kunnen blijven plegen en de straffeloosheid kunnen laten voortduren. Mensen die worden beschuldigd van oorlogsmisdrijven moeten worden ontslagen uit gezaghebbende posities in afwachting van een onafhankelijk, gedegen onderzoek.

Oorlogsmisdadigers op hoge posities

Sinds de val van Kadhafi hebben opeenvolgende regeringen milities die verdacht worden van oorlogsmisdrijven ondergebracht bij verschillende ministeries, zoals dat van Defensie. Zo werd een van de machtigste militieleiders afgelopen januari benoemd als hoofd van de nieuwe ‘Autoriteit ter ondersteuning van de stabiliteit’. Die rapporteert rechtstreeks aan de president en heeft veel macht om bijvoorbeeld mensen te arresteren die een bedreiging zouden vormen voor de nationale veiligheid.

Deze militieleider heet Abdel Ghani al-Kikli, alias Gheniwa. Hij voerde de afgelopen 10 jaar troepen aan die zich schuldig maakten aan oorlogsmisdrijven en ernstige mensenrechtenschendingen. Uit Amnesty-onderzoek uit 2013 en 2014 blijkt bijvoorbeeld dat zijn milities gevangenen ontvoerden, martelden en mishandelden, waardoor sommige gevangenen stierven. 

Betrokkenheid andere landen

Andere landen dragen er ook aan bij dat misdadigers hun straffen ontlopen. Zo bood Egypte tot aan zijn dood eerder deze maand onderdak aan Kadhafi’s hoofd Veiligheid Al-Tuhamy Khaled, die werd gezocht door het Internationaal Strafhof. En Turkije, Rusland, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte hebben allemaal het VN-wapenembargo voor Libië geschonden.

In juni 2020 nam de VN-Mensenrechtenraad een resolutie aan voor het sturen van een onderzoeksmissie naar Libië. Die missie moet schendingen van mensenrechten en het humanitair recht door alle partijen in het conflict onderzoeken. Amnesty roept alle partijen op aan deze missie mee te werken. De internationale gemeenschap moet ervoor zorgen dat de missie genoeg middelen, administratieve ondersteuning en tijd heeft om haar werk goed te doen.