Letland: vluchtelingen en migranten gevangengezet, gemarteld en ‘vrijwillig’ teruggestuurd naar herkomstlanden
De Letse autoriteiten hebben willekeurig vluchtelingen en migranten vastgehouden aan de grens met Belarus. Velen werden onderworpen aan ernstige mensenrechtenschendingen waaronder marteling.
Dit staat in een nieuw Amnesty-rapport Letland: Return home or never leave the forest. Het onthult de wrede behandeling van migranten en vluchtelingen – inclusief kinderen – die willekeurig werden vastgehouden op geheime locaties in Letse bossen. Velen kregen te maken met afranselingen en elektrische schokken met tasers, ook op hun geslachtsdelen. Sommigen werden onrechtmatig gedwongen om ‘vrijwillig’ terug te keren naar hun thuisland.
Geen bescherming
De Letse autoriteiten hebben mannen, vrouwen en kinderen die in de vrieskou gestrand waren in de bossen of vastgehouden in tenten aan de grens, aan hun lot overgelaten. Degenen die met geweld zijn teruggestuurd naar Belarus hebben daar geen kans om bescherming te zoeken. Het terugsturen gebeurde meestal door commando’s die zwarte, ongemarkeerde kleding en bivakmutsen droegen en die samenwerkten met Letse politieagenten. Als reactie daarop zouden de Belarussische autoriteiten mensen systematisch terugsturen naar Letland.
Velen werden gedwongen of misleid om ermee in te stemmen om ‘vrijwillig’ terug te keren naar hun thuisland.
Noodtoestand verlengd
Op 10 augustus 2021 stelde Letland de noodtoestand in na een toename van het aantal migranten en vluchtelingen dat aankomt aan de grens met Belarus. De noodtoestand schortte het recht op asiel op in vier grensgebieden. Dat is in strijd met rechten die binnen de Europese Unie gelden en met het internationaal recht. De Letse autoriteiten hebben de noodtoestand herhaaldelijk verlengd, momenteel tot november 2022, ondanks de afname van het aantal vluchtelingen en migranten. De noodtoestand stelt de autoriteiten in staat om mensen te weigeren het land binnen te komen en om mensen gedwongen terug te sturen. Dit is in strijd met het beginsel van non-refoulement. Mensen mogen niet worden teruggestuurd naar hun land van herkomst als zij daar vervolging te vrezen hebben.
Mishandeling en marteling
Tientallen vluchtelingen en migranten zijn willekeurig vastgehouden aan de grens waar ze onder onhygiënische omstandigheden leven. Een klein percentage mocht Letland in, waarvan de meesten terecht kwamen in detentiecentra met weinig tot geen toegang tot een asielprocedure, rechtsbijstand of onafhankelijk toezicht.
Het nieuwe Amnesty-rapport is een aanvulling op rapporten gefocust op mishandeling van migranten en vluchtelingen in Belarus, Polen en Litouwen.
Veel mensen kregen te maken met ernstige mishandeling en marteling, waaronder afranselingen en elektrische schokken met tasers, ook op hun geslachtsdelen. Een klein percentage van de mensen werd toegelaten tot Letland, van wie de overgrote meerderheid in detentiecentra werd geplaatst en beperkte of geen toegang kreeg tot asielprocedures, juridische bijstand of onafhankelijk toezicht.
Gewelddadige pushbacks
Onder de noodtoestand hebben Letse grenswachten, in samenwerking met niet-geïdentificeerde ‘commando’s’, het leger en de politie, mensen herhaaldelijk onderworpen aan onwettige en gewelddadige gedwongen terugkeer. Als reactie daarop zouden de Belarussische autoriteiten mensen systematisch terugsturen naar Letland.
Zaki, een man uit Irak die ongeveer 3 maanden aan de grens kwam vast te zitten, vertelde Amnesty International dat hij meer dan 150 keer was teruggeduwd, soms acht keer op één dag. Adnan, een Koerdische man uit Irak, verbleef 2 maanden aan de grens. Hij vertelt hoe hij mishandeld werd. ‘Ze sloegen me op mijn benen met elektrische, lange stokken, zo vaak dat ik op de grond viel. Ik had zoveel pijn… Ze sloegen me overal op mijn lichaam terwijl ik het uitschreeuwde. Ze zeiden: “als je niet terug wil, slaan we je zo vaak dat we je dwingen”.’
Hassan, een andere man uit Irak die 5 maanden aan de grens doorbracht, vertelde: ‘Ze dwongen ons om volledig naakt te zijn, soms sloegen ze ons en dan dwongen ze ons naar Belarus terug te keren. Soms moesten we een koude rivier oversteken. Ze zeiden dat ze ons zouden neerschieten als we niet zouden oversteken.’
‘Humanitaire hulp’
De Letse autoriteiten hebben tot nu toe ontkend dat ze tenten gebruiken voor iets anders dan het verstrekken van ‘humanitaire hulp’, maar Amnesty’s bevindingen tonen aan dat de tenten op zwaar bewaakte locaties stonden en werden gebruikt om willekeurig vluchtelingen en migranten vast te houden en fungeerden als buitenposten voor illegale terugkeer.
Degenen die niet in tenten werden vastgehouden, werden gedwongen om buiten te blijven terwijl de temperatuur tot -20 graden Celsius kon dalen. Adil, een man uit Irak, die enkele maanden in het bos doorbracht, vertelde: ‘We sliepen in de sneeuw… We zaten een week zonder water of koekjes. Er waren beren en wolven.’
Gedwongen terugkeer, misbruik en marteling
Aan de grens en in de tenten namen de autoriteiten telefoons in beslag om communicatie met de buitenwereld te voorkomen. Het geheimhouden van de verblijfplaats van migranten en vluchtelingen – en het belemmeren om contact op te nemen met familieleden en andere betrokken partijen – komt neer op willekeurige detentie en mogelijk ook op gedwongen verdwijning.
Door de noodtoestand is er geen goede toegang tot asiel en dwongen Letse officieren sommige mensen aan de grens om ermee in te stemmen om ‘vrijwillig’ terug te keren naar hun land van herkomst wat de enige manier was om uit het bos te komen. Anderen werden gedwongen of misleid om vrijwillige terugkeer te accepteren in detentiecentra of politiebureaus.
Hassan uit Irak vertelde dat hij probeerde uit te leggen dat zijn leven in gevaar zou zijn als hij werd teruggestuurd: ‘Het commando antwoordde: “Hier kun je ook sterven”.’ Een andere Irakees, Omar, beschreef hoe een officier hem van achteren sloeg: ‘Hij hield mijn hand vast en zei “je moet hier de handtekening zetten”, en toen dwong hij me te tekenen.’
Beschamend symbool van dubbele moraal
Letland, Litouwen en Polen blijven ernstige schendingen plegen onder het voorwendsel van een ‘hybride aanval’ vanuit Belarus’, zegt Eve Geddie van Amnesty International.
‘Nu de winter nadert, er meer mensen de grens over willen en de noodtoestand nog altijd van kracht is, kunnen de Letse autoriteiten doorgaan met het onwettig terugsturen van mensen naar Belarus. Zo kunnen nog meer mensen bloot worden gesteld aan geweld, willekeurige detentie en andere vormen van misbruik, zonder onafhankelijk toezicht.’
‘Letland is, naast Litouwen en Polen, een beschamend voorbeeld van de racistische dubbele moraal die wordt toegepast op mensen die bescherming zoeken. Het land staat voor een cruciale test voor de Europese instellingen, die dringend maatregelen moeten nemen om ervoor te zorgen dat Letland de voorwaarden herstelt die de Europese asielbeginselen respecteren.’
Achtergrond
De pushbacks bij de Belarussische grens met Letland, Litouwen en Polen nemen opnieuw toe. Ook is er sprake van instrumentalisering van migranten en asielzoekers aan de buitengrenzen van de EU. Dat gebeurde eerder in juni 2021, toen de Belarussische autoriteiten migrantensmokkel naar de EU steunden.
De EU geeft nu prioriteit aan de goedkeuring van een verordening over de instrumentalisering van migranten en asielzoekers. Dit zou lidstaten die geconfronteerd worden met instrumentalisering – zoals die door Letland worden ervaren – in staat stellen om af te wijken van hun verplichtingen uit hoofde van het EU-asiel- en migratierecht.
Het voorstel heeft onevenredige gevolgen voor de rechten van vluchtelingen en migranten en dreigt de uniforme toepassing van de EU-asielwetgeving te ondermijnen.
In juni 2022 oordeelde het Europees Gerechtshof dat de Litouwse asiel- en migratiewet, waar onder de noodtoestand minder mensen asielaanvragen kunnen indienen en zij meteen in detentie zitten, niet in overeenstemming is met EU-recht.
De conclusie van het Gerechtshof zou direct van toepassing moeten worden op Letland, waar sinds augustus 2021 de noodtoestand vrijwel iedereen tegenhoudt het land binnen te komen en er asiel aan te vragen.
