Koning en koningin naar Guantánamo?
De geruchten die ik vernam dat de koning en koningin na hun officiële bezoek aan de VS terug naar huis vliegen via Guantánamo Bay om nog altijd daar verblijvende gevangenen domicilie in Nederland aan te bieden zijn waarschijnlijk niet waar.
Het zou wel een mooi beeld zijn geweest. Willem-Alexander zet zelf het toestel aan de grond op de marinebasis, waarna Maxima de cabinedeur opent en enthousiast zwaait naar een gereedstaande groep van tientallen mannen die volgens alle betrokken Amerikaanse veiligheidsdiensten in vrijheid gesteld dienen te worden, maar die nog steeds onder Amerikaans gezag zijn gedetineerd, omdat zij in Amerika niet in vrijheid gesteld kunnen worden. Kafkaësk heette zoiets vroeger. Het is alweer ruim zes jaar geleden dat president Obama zijn handtekening zette onder het besluit hun gevangenis binnen een jaar te sluiten.
Misschien dat de mannen ter gelegenheid van de koninklijke tussenlanding hun oude oranje overalls weer eens zouden hebben aangetrokken. Zo kennen wij hen van iconische foto’s uit de beginjaren van het gevangenenkamp. Op hun knieën achter prikkeldraad, op een brancard, in een kooi.
Zou deze oranje schare enthousiast reageren als de koningin bovenaan de vliegtuigtrap zou roepen: ‘Joehoe, wie wil er mee naar Nederland vliegen? Eentje mag er mee. Nou vooruit, twee.’ Misschien meldt zich geen vrijwilliger. Wie van hen zou naar Europa willen, de zelfverklaarde ruimte van vrijheid, veiligheid en recht? Daar waren toch die geheime CIA-gevangenissen? Zeker in Polen, Roemenië en Litouwen. En wie als terrorismeverdachte in Macedonië werd opgepakt zat nog niet zo lang geleden voor hij ‘t wist in een geheim Afghaans martelcentrum, niet in een spreekkamer in Skopje met een competente advocaat naar eigen keuze. Maar dat hoef je deze mannen niet te vertellen. Zij weten wat er in de wereld te koop is. Sommigen van hen waren dat zelf in de chaos na de Amerikaanse inval in Afghanistan eind 2001.
Onlangs bepleitte Bart Stapert (advocaat en oud-voorzitter van Amnesty hier te lande) dat Nederland enkele Guantánamogevangenen opneemt. Om humanitaire redenen, maar ook omdat het zou getuigen van respect voor de rechten van de mens en omdat het Nederlandse en bredere veiligheidsbelangen dient. De sluiting van Guantánamo is, zegt hij, juist een belangrijke stap in de strijd tegen terrorisme, want dat wordt door het onrecht aldaar alleen maar aangewakkerd. Dat is menig Haagse politicus met hem eens.
Voormalig VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn viel Stapert bij: ‘Ons land had al jaren geleden voormalige gevangenen uit Guantánamo moeten opnemen. Vijfenvijftig landen doen het al.’ Maar dat zijn velen aan het Binnenhof dan weer niet met Boekestijn eens.
Amnesty pleitte al in 2008, toen premier Balkenende en minister Verhagen president Bush bezochten, voor Nederlandse bereidwilligheid in dezen. De discussie is niet erg opgeschoten. Het voornaamste tegenargument is nog steeds dat de Amerikanen hun eigen problemen moeten oplossen. Dat is de afgelopen zeven jaar dus niet gebeurd. Het argument gaat bovendien gemakshalve voorbij aan vergaande Europese medeplichtigheid voor het wereldwijde web van geheime detentie dat jarenlang heeft bestaan.
Nederlandse politici die dit argument pareren met de stelling dat Europese landen (waaronder ook Duitsland, Ierland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk) betrokken waren bij geheime CIA-gevangenissen en CIA-vluchten, maar dat Nederland schone handen heeft en dus niet aan een oplossing hoeft bij te dragen, zijn misschien wat kortzichtig. Een effectief gemeenschappelijk Europees buitenlands beleid komt met zulke redeneringen natuurlijk nooit tot stand. En omringd door een gordel van groeiende instabiliteit van Noord-Afrika, via de Zwarte Zee tot Moermansk heeft Europa daar echt behoefte aan. Niet vanwege mooie waarden, maar vanwege koud en guur eigenbelang.
De geopolitiek terzijde is er dit nog om over na te denken. Nederland kan de komende jaren zelf meer en meer te maken krijgen met personen die het niet wil huisvesten, maar voor wie het levensbedreigend zal zijn om te worden teruggestuurd naar het land van herkomst. Het Internationaal Strafhof in Den Haag zal van tijd tot tijd namelijk getuigen of vrijgesproken verdachten hebben die elders gehuisvest moeten worden. Nederland wil daarvoor niet alleen opdraaien. Maar de rest van de wereld zou natuurlijk kunnen zeggen: als die Hollanders zo graag juridische hoofdstad van de wereld willen spelen, dan moeten ze hun eigen problemen maar oplossen. Wedden dat Nederland dat heel kortzichtig en onverantwoord zou vinden van de rest van de wereld?
