‘Kabinet geeft verworven vrijheden weg met voorstel sleepnet’

Hoe laat je naar bed gaat , de chatberichten aan je partner, waar je op je werk over communiceert, je telefoontje naar de dokter… We zouden het niet accepteren wanneer overheden opnameapparatuur en bewakingscamera’s in ons huis plaatsen, elke brief die we versturen openen, elk gesprek met vrienden opnemen en ons overal volgen. Toch dreigt iets soortgelijks te gebeuren.

Het kabinet diende 28 oktober een wetsvoorstel in bij de Tweede Kamer om de inlichtingen- en veiligheidsdiensten meer bevoegdheden te geven. Een van de voorgestelde bevoegdheden stelt de geheime diensten in staat om massaal gegevens van alle smartphones, computers en andere op het internet aangesloten apparaten te onderscheppen.

Het zou de meest vergaande bevoegdheid zijn die de diensten ooit hebben gehad. Informatie is macht en die macht geven we op grote schaal uit handen als we een systeem optuigen dat informatie met een sleepnet naar binnen kan halen. Het zal leiden tot een samenleving waarin je er vanuit moet gaan dat jouw privéleven niet langer privé is. Dat je online surfgedrag, e-mailtjes en telefoonverkeer kunnen worden bekeken en geanalyseerd. En waarvoor?

Deze verregaande inbreuk op onze rechten en vrijheden zou volgens het kabinet nodig zijn voor onze veiligheid, om ons te weren tegen terroristische dreigingen. Na recente aanslagen bleek echter dat de daders al bij de diensten bekend waren maar toch hun gang konden gaan. Met deze bevoegdheden creëren we dus vooral schijnveiligheid. En daar leveren we heel wat voor in.

Onze privacy bijvoorbeeld, de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om keuzes te maken zonder dat dat verstrekkende gevolgen heeft. Durf je jihad nog als zoekterm te gebruiken omdat je jezelf wilt informeren? Durf je wantoestanden bij de overheid te melden aan een journalist als je weet dat het gesprek kan worden onderschept?

En het zal mogelijk ook invloed hebben op je handelen. Je hebt namelijk niet in de hand welke conclusies de diensten trekken uit het feit dat je een enkele reis boekt in plaats van een retourtje of via Facebook weer in contact bent gekomen met een oud-klasgenoot die bekend is bij de diensten . De wetenschap dat geheime diensten meeluisteren kan ervoor zorgen dat je wel twee keer nadenkt wat je zegt of deelt met anderen. Dat leidt tot zelfcensuur en beperkt de vrijheid voor afwijkende opvattingen die juist zo essentieel zijn in een democratische rechtsstaat.

Extra zorgwekkend is dat het wetsvoorstel het delen van informatie met alle mogelijke landen openlaat. En dan gaat het niet alleen om concrete informatie over terroristen. Ook alles wat het sleepnet uit smartphones en internetverkeer heeft opgediept, zonder dat men weet waar deze informatie over gaat, kan met het buitenland worden gedeeld. De consequenties hiervan zijn voor niemand te overzien.

Stel je voor dat bij de paspoortcontrole op de luchthaven van Moskou de gegevens van je account op een homodatingsite in beeld verschijnen. Dat Nederland dit soort onveilige situaties denkbaar maakt door ongezien informatie te delen met het buitenland is onacceptabel.

Het is belangrijk dat de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten doelgericht en efficiënt onderzoek kunnen doen naar personen of organisaties die een gevaar vormen voor onze samenleving. Maar de bevoegdheden om hierover informatie te verzamelen, hebben de diensten al. Bovendien vis je de lone wolfs, die volgens het hoofd van de AIVD de grootste dreiging vormen, er met een sleepnet niet zomaar uit. Dat vergt mensenwerk en goede samenwerking. Daarin investeren zal daadwerkelijk helpen om de slagvaardigheid van de diensten te verbeteren. Wat we echt moeten voorkomen is dat er een onontwarbare hooiberg aan data over onschuldige burgers ontstaat en we terloops onze verworven vrijheden weggeven.

Dit opiniestuk is gezamenlijk geschreven door Amnesty International, Bits of Freedom, Free Press Unlimited, Internet Society Nederland en Pax en gepubliceerd door Trouw op 4 november 2016.