Jaarrapport 2024: Destructief ‘Trump-effect’ versnelt wereldwijde mensenrechtencrisis

De anti-rechtencampagne van de regering-Trump versnelt en verergert al aanwezige schadelijke trends, haalt de internationale bescherming van mensenrechten onderuit en brengt miljarden mensen over de hele wereld in gevaar. Dat stelt Amnesty International vandaag bij de lancering van haar jaarlijkse rapport, The State of the World’s Human Rights.

• Jaarrapport belicht de toename van autoritaire praktijken en onderdrukking van afwijkende meningen over de hele wereld.
• De eerste 100 dagen van president Trump versterken wereldwijd schadelijke trends.
• Slachtoffers van conflicten wereldwijd betalen de prijs voor jarenlang falen om het internationaal recht universeel te handhaven.
  
• Toekomstige lhbtiqia+-generaties in gevaar door steeds intensievere aanvallen op gendergelijkheid en identiteit.

Amnesty International beoordeelde de situatie in 150 landen in haar rapport en waarschuwt dat de mensheid in een nieuw tijdperk terecht komt, waarin autoritaire praktijken en de hebzucht van bedrijven door elkaar lopen. 

“We waarschuwen al jaren voor de gevaren van de achteruitgang van mensenrechten. De gebeurtenissen van de afgelopen 12 maanden – niet in de laatste plaats Israëls genocide op Palestijnen in Gaza – laten duidelijk zien hoe het leven voor velen een hel op aarde is, als de machtigste staten het internationaal recht overboord gooien en multilaterale instellingen negeren. Regeringen en maatschappelijke organisaties moeten de mensheid in veiligheid brengen, nu autoritaire wetten en praktijken zich wereldwijd vermenigvuldigen”, reageert  Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.

The State of the World’s Human Rights documenteert wijdverspreide onderdrukking van afwijkende meningen, escalaties van gewapende conflicten, en een wereldwijd groeiend verzet tegen de rechten van migranten, vluchtelingen, vrouwen, meisjes en lhbtqia+’ ers. Als er wereldwijd geen ommekeer komt, dreigt dit in 2025 nog verder te verslechteren.  

Minachting voor universele mensenrechten 

De eerste honderd dagen als president heeft Trump alleen maar volstrekte minachting getoond voor universele mensenrechten. Zijn regering keerde zich snel en doelbewust tegen vitale Amerikaanse en internationale instellingen en initiatieven, bedoeld om onze wereld veiliger en eerlijker te maken.  

“Zijn frontale aanval op asielrechten, raciale en gender rechtvaardigheid, wereldwijde gezondheid, levensreddende klimaatmaatregelen en de wereldorde verergert de aanzienlijke schade die deze principes en instellingen al hebben opgelopen. Dat moedigt andere  leiders en bewegingen aan om hetzelfde te doen,” voegt Agnès Callamard toe.  

Amnesty International benadrukt dat dit verder gaat dan de acties van president Trump. De mensenrechtenorganisatie constateert al jaren dat ambitieuze en gekozen leiders ervoor zorgen dat autoritaire praktijken in landen over de hele wereld toenemen.   

Sluipende verspreiding autoritaire praktijken

Regeringen over de hele wereld probeerden in 2024 verantwoording te ontlopen, hun macht te versterken en angst in te boezemen door mediakanalen te verbieden, ngo’s en politieke partijen te ontbinden of te schorsen. Ze sloten critici op op basis van ongegronde beschuldigingen van “terrorisme” of “extremisme” en criminaliseerden mensenrechtenverdedigers, klimaatactivisten, demonstranten voor solidariteit met mensen in de Gazastrook en andere andersdenkenden. 

Veiligheidstroepen in verschillende landen gebruikten massale willekeurige arrestaties, gedwongen verdwijningen en vaak buitensporig geweld om burgerlijke ongehoorzaamheid de kop in te drukken. Zo gaven de autoriteiten in Bangladesh hun veiligheidstroepen het bevel om tijdens studentenprotesten meteen te schieten, met bijna duizend doden tot gevolg. Turkije stelde een algemeen verbod in op protesten en blijft onwettig en willekeurig geweld gebruiken tegen vreedzame demonstranten.  
Saudi-Arabië onderdrukt de vrijheid van meningsuiting door mensen in oneerlijke processen te veroordelen tot gevangenisstraffen en reisverboden. De Saudische autoriteiten voerden veel executies uit voor onder meer drugsgerelateerde misdrijven. Vrouwen en meisjes worden nog altijd ernstig gediscrimineerd. 

Escalerende conflicten

Staatstroepen en gewapende groeperingen begingen oorlogsmisdrijven en andere ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht tijdens steeds verder escalerende conflicten. In december 2024 documenteerde Amnesty International de genocide van Israël op de Palestijnen in Gaza in een baanbrekend rapport. Het systeem van apartheid en onwettige bezetting op de Westelijke Jordaanoever werd steeds gewelddadiger. Ondertussen doodde Rusland in 2024 meer Oekraïense burgers dan het jaar daarvoor, terwijl het de burgerinfrastructuur vernielde en gevangenen onderwierp aan marteling en gedwongen verdwijning. 

Sudans Rapid Support Forces pleegden op grote schaal seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes. Dit zijn oorlogsmisdrijven en mogelijk misdrijven tegen de menselijkheid. Het aantal mensen dat ontheemd raakte door de twee jaar durende burgeroorlog in Sudan steeg tot 11 miljoen – meer dan waar ook ter wereld. De wereld toonde zich vrijwel onverschillig tegenover het conflict.

“Amnesty International waarschuwt al lange tijd voor het meten met twee maten. Hierdoor wordt de op regels gebaseerde orde ondermijnd. In 2024 waren er nieuwe dieptepunten, van Gaza tot de Democratische Republiek Congo. De internationale gemeenschap maakte de weg vrij voor deze puinhoop door de rechtsstaat niet universeel te handhaven. Nu moet zij de verantwoordelijkheid op zich nemen,” zei Agnès Callamard. 

Impact kortingen US AID 

De Rohingya hadden in 2024 nog steeds te maken met racistische aanvallen in Myanmar, waardoor velen hun huizen in de deelstaat Rakhine ontvluchtten. De enorme bezuinigingen van de regering Trump op buitenlandse hulp hebben de situatie sindsdien nog verder verergerd. Hierdoor zijn ziekenhuizen in vluchtelingenkampen in buurland Thailand gesloten, lopen gevluchte mensenrechtenactivisten het risico gedeporteerd te worden en komen programma’s om mensen te helpen het conflict te overleven in gevaar.
Ook had de aanvankelijke opschorting van de Amerikaanse buitenlandse hulp gevolgen voor de gezondheidszorg en steun aan kinderen die gedwongen werden gescheiden van hun families in detentiekampen in Syrië. De abrupte bezuinigingen legden levensreddende programma’s in Jemen stil voor onder meer ernstig zieke en ondervoedde kinderen, zwangere vrouwen, moeders en overlevenden van gender gerelateerd geweld.  

Toekomstige generaties zonder perspectief 

In 2024 bleven extreme armoede en ongelijkheid binnen en tussen staten toenemen door  inflatie, slechte bedrijfsregulering,  belastingmisbruik en stijgende staatsschulden. Veel regeringen gebruikten racistische en xenofobe retoriek om migranten en vluchtelingen tot zondebok te maken.  

De toekomst ziet er veel somberder uit voor veel vrouwen, meisjes en lhbtqia+’ers door steeds intensievere aanvallen op gendergelijkheid en identiteit. De Taliban legde nog strengere beperkingen op aan het openbare bestaan van vrouwen in Afghanistan. Tegelijkertijd intensiveerden de Iraanse autoriteiten hun brute optreden tegen vrouwen en meisjes die geen hoofddoek dragen. Groepen vrouwen die in Mexico en Colombia naar vermiste geliefden zochten, werden op allerlei manieren bedreigd en aangevallen. 

Malawi, Mali en Oeganda namen stappen om het verbieden van relaties tussen volwassenen van hetzelfde geslacht strafbaar te stellen of in stand te houden, terwijl Georgië en Bulgarije het voorbeeld van Rusland volgden door vermeende “lhbtqia+-propaganda” aan te pakken. 

Regeringen brengen huidige en toekomstige generaties nog meer schade toe door nieuwe technologieën niet adequaat te reguleren, misbruik te maken van bewakingsinstrumenten en met een toenemend gebruik van kunstmatige intelligentie discriminatie en ongelijkheid te verankeren.   

Internationale gerechtigheid  

De tegenstand van machtige staten tegen internationale rechtspraak neemt toe en werd dit jaar nog verergerd door de schaamteloze sancties van de regering-Trump tegen de aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC). Desondanks blijven de internationale rechtspraak en internationale instanties erop aandringen op verantwoordingsplicht op het hoogste niveau ter verantwoording worden geroepen. Regeringen uit het Mondiale Zuiden leidden een aantal belangrijke initiatieven op dit gebied.  

Het ICC vaardigde arrestatiebevelen uit tegen hooggeplaatste staatsfunctionarissen en leiders van gewapende groepen in Israël, Gaza, Libië, Myanmar en Rusland. De VN zette een belangrijke stap in de richting van onderhandelingen over een hoognodig verdrag over misdrijven tegen de menselijkheid. En de Filippijnen arresteerden vorige maand voormalig president Duterte op grond van een arrestatiebevel van het ICC. 

Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) vaardigde drie reeksen bevelen uit voor voorlopige maatregelen in de zaak die Zuid-Afrika had aangespannen tegen Israël op grond van het Genocideverdrag en bracht een advies uit waarin wordt verklaard dat Israëls bezetting van Palestijns grondgebied, waaronder Oost-Jeruzalem, onwettig is.  

De Algemene Vergadering van de VN nam ook een resolutie aan waarin Israël werd opgeroepen een einde te maken aan de bezetting, en in januari 2025 vormden acht staten uit het mondiale zuiden the Hague Group, een collectief dat zich inzet om wapenleveranties aan Israël te voorkomen en het land ter verantwoording te roepen voor schendingen van het internationaal recht. 

“We juichen de inspanningen van landen als Zuid-Afrika en internationale gerechtelijke instanties toe om terug te slaan tegen machtige staten die vastbesloten zijn om het internationaal recht te ondermijnen. Door zo de straffeloosheid aan te vechten, stellen deze naties en organen een voorbeeld voor de hele wereld. De toenemende aanvallen op het ICC in de afgelopen maanden wijzen erop dat dit in 2025 een belangrijk slagveld aan het worden is. Regeringen moeten alles doen wat in hun macht ligt om internationale rechtspraak te ondersteunen, daders ter verantwoording te roepen en het ICC en zijn medewerkers te beschermen tegen sancties,” zei Agnès Callamard.  

“Terwijl autoritaire leiders ons meeslepen naar een nieuw tijdperk van onrust en wreedheid, moeten allen die geloven in vrijheid en gelijkheid zich inzetten om steeds extremere aanvallen op het internationaal recht en de universele mensenrechten tegen te gaan,” concludeert Callamard.