Jaarboek Amnesty International: Corona leidt wereldwijd tot aanval op mensenrechten

· Regeringsleiders misbruiken coronapandemie om vrijheden en rechten van burgers verder in te perken
· Pandemie legt systematische ongelijkheid bloot en laat nationale belangen prevaleren boven internationale samenwerking
· Nieuwe secretaris-generaal Agnès Callamard roept op mensenrechten centraal te stellen bij herstelmaatregelen

De coronapandemie heeft wereldwijd tot meer verdeeldheid, discriminatie en onderdrukking geleid, concludeert Amnesty International vandaag bij de publicatie van het Amnesty Jaarboek Amnesty International Report 2020/21: The State of the World’s Human Rights. In dit jaarlijkse overzicht analyseert Amnesty International de wereldwijde stand van de mensenrechten en beschrijft de organisatie de mensenrechtensituatie in 149 landen.

Nieuwe aanval op mensenrechten

Ouderen, vluchtelingen, vrouwen en etnische minderheden worden door al bestaande ongelijkheden het hardst geraakt door de coronapandemie. Zorgpersoneel, personeel in de informele sector en hulpverleners voor migranten kampen door de pandemie met verwaarloosde gezondheidszorgsystemen. Bovendien misbruiken regeringsleiders de pandemie voor een nieuwe aanval op mensenrechten.

‘We hebben veel schadelijke reacties van regeringsleiders op de coronapandemie gezien’, zegt de nieuwe secretaris-generaal van Amnesty International Agnès Callamard. ‘Dat varieert van ontoereikende maatregelen tot het verspreiden van regelrechte leugens en misleiding. Sommigen proberen verstrekkende noodmaatregelen ter bestrijding van covid-19 te normaliseren, terwijl een groep kwaadaardige leiders nog een stap verder gaat: zij grijpen de gelegenheid aan om hun machtspositie te versterken ten koste van de rechten en vrijheden van burgers.’

Vrijheid van meningsuiting beknot

Tal van regeringen voerden wetten in die kritiek op de aanpak van de pandemie criminaliseren. Zo heeft de regering van premier Viktor Orbán een gevangenisstraf van vijf jaar ingevoerd voor het ‘verspreiden van valse informatie’ over corona.

In China verdwenen artsen en bloggers die in een vroeg stadium alarm sloegen over de corona-uitbraak of ze werden gevangengezet. Cruciale informatie werd zo te laat met de rest van de wereld gedeeld. President Xi Jinping legitimeerde politiek gemotiveerde onderdrukking in Hongkong met een nieuwe, verstrekkende nationale veiligheidswet. Ook volhardde hij in de meedogenloze vervolging van Oeigoeren in Xinjiang.

In de Golfstaten Bahrein, Koeweit, Oman, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten gebruikten de autoriteiten corona als een voorwendsel om de vrijheid van meningsuiting verder te onderdrukken. Mensen die via sociale media commentaar hadden op de aanpak van corona werden vervolgd wegens het verspreiden van ‘nepnieuws.’

In de Filipijnen gaf president Duterte de politie opdracht mensen die protesteerden of ‘voor problemen zorgden’ tijdens quarantaines dood te schieten. Buitensporig politiegeweld leidde in Nigeria tot het doden van burgers die de straat opgingen om de regering ter verantwoording te roepen. Kritiek op overheidsbeleid leidde in Nicaragua tot het ontslag van 16 medewerkers in de gezondheidzorg nadat zij zorgen uitten over het gebrek aan beschermende PPE-maskers.

Negatieve trend versterkt

De jarenlange trend dat burgerrechten wereldwijd worden ingeperkt is tijdens de pandemie versterkt. Terwijl de internationale media zich volop richtten op de pandemie voerde Rusland in december 2020 een reeks wetten in die leidde tot nieuwe, vergaande inperkingen van de rechten op vrijheid van vergadering, vereniging, meningsuiting en van de toegang tot online informatie. Deze restricties dreigen het maatschappelijk middenveld steeds verder te verlammen.

In India werden onafhankelijke mensenrechten- en ontwikkelingsorganisaties zodanig gedwarsboomd dat ze het werk moesten stopzetten. Amnesty International India moest het werk in september 2020 neerleggen nadat de autoriteiten de banktegoeden van de organisatie zonder gegronde reden en zonder vooraankondiging bevroren.
Mensenrechtenverdedigers werden willekeurig gearresteerd en vaak zonder aanklacht of rechtszaak opgesloten.

‘Internationale instituties zoals het Internationale Strafhof en VN-mensenrechtenmechanismen bestaan om staten en individuele daders ter verantwoording te kunnen roepen. Helaas laat het jaar 2020 zien dat die instituties in een politieke impasse zijn geraakt doordat leiders proberen gemeenschappelijke reacties op mensenrechtenschendingen te ondermijnen’, aldus Agnès Callamard.

Structurele verwaarlozing zorgsector en toename ongelijkheid

De mensen in de frontlinie van de pandemie, onder wie zorgpersoneel en werknemers in de informele sector, werden geconfronteerd met structurele verwaarlozing van voorzieningen in de gezondheidszorg. Daarnaast heeft corona de toch al precaire situatie van vluchtelingen, asielzoekers en migranten in veel landen verslechterd. Velen zitten vast in erbarmelijke omstandigheden in kampen of aan de grenzen. Oeganda, dat met 1,4 miljoen vluchtelingen de meeste ontheemden in Afrika opvangt, sloot aan het begin van de pandemie de grenzen. Zo’n 10.000 mensen strandden daardoor aan de grens met de Democratische Republiek Congo (DRC).

Met meer dan 54 miljoen geregistreerde besmettingen en 1,3 miljoen doden is het Amerikaanse continent het zwaarst getroffen door de coronapandemie met de meeste slachtoffers in de VS, Mexico en Brazilië. Door gebrek aan veiligheidsmiddelen stierven tot maart 2021 al meer dan 10.000 zorgmedewerkers in de regio aan de gevolgen van corona.

‘We plukken de vruchten van jarenlange verwaarlozing door regeringsleiders. Onder druk van de pandemie is de gezondheidszorg voor een ultieme test geplaatst en zijn mensen in een financiële vrije val terechtgekomen’, zegt Agnès Callamard. ‘De helden van 2020 waren de mensen in de gezondheidszorg die levens probeerden te redden en degenen die onderaan de loonschaal essentiële diensten gaande hielden. Wreed genoeg werden de mensen die het meeste gaven zelf het minst beschermd.’

Gebrek aan solidariteit

Wereldleiders richten ook grote schade aan door collectieve herstelinspanningen te belemmeren, internationale samenwerking wordt door machtige landen geblokkeerd of ondermijnd. Rijke landen, zoals de VS onder voormalig president Trump, kochten het grootste deel van het vaccinaanbod op en slaagden er niet in om farmaceutische bedrijven te bewegen hun kennis en technologie te delen zodat het wereldwijde aanbod van corona-vaccins sneller kon worden uitgebreid. De G20 schort schuldbetalingen van de armste landen op, maar eist wel dat het geld later met rente wordt terugbetaald.

‘De pandemie heeft op schrille wijze blootgelegd hoe slecht regeringsleiders samenwerken in tijden van wereldwijde nood’, aldus Agnès Callamard. ‘De enige uitweg uit deze puinhoop is via internationale samenwerking. Staten moeten ervoor zorgen dat vaccins snel, gratis en overal beschikbaar zijn. Farmaceutische bedrijven moeten hun kennis en technologie delen, zodat iedereen beschermd wordt. G20-leden en internationale financiële instellingen moeten schuldverlichting bieden aan de armste 77 landen zodat ze kunnen reageren op en herstellen van de pandemie.’

Burgers staan op tegen onderdrukking en ongelijkheid

De jarenlange politiek van discriminatie en onderdrukking leidde er ook toe dat op vele plekken in de wereld mensen opstonden tegen structurele problemen, zoals de Black Lives Matter-beweging in de VS en protesten tegen politiegeweld in Nigeria.

‘Leiderschap kwam in 2020 niet van de macht, maar van de ontelbare burgers die wereldwijd de straat opgingen om verandering te eisen. Mensen demonstreerden in Polen, Hong Kong, Belarus, Irak, Chili en vele andere landen, vaak met gevaar voor eigen leven’, zegt Agnès Callamard. ‘We staan op een kruispunt. We moeten lessen trekken uit deze pandemie en beter samenwerken. Laten we de wereld na corona beter inrichten dan hij was: op basis van gelijkheid, mensenrechten en menselijke waardigheid.’