Jaarboek Amnesty International 2017-2018: groeiend verzet tegen ‘shrinking space’

‘Regeringen denken dat het jachtseizoen op mensenrechtenverdedigers geopend is. Natuurlijk, ze kunnen kranten sluiten, de rechtspraak ondermijnen en activisten opsluiten. Maar we laten ons niet het zwijgen opleggen.’ Dat zegt Amnesty International in haar jaarboek The State of the World’s Human Rights, waarin 159 landen opgenomen zijn. De mensenrechtenorganisatie constateert dat wereldwijd steeds meer mensen zich verzetten tegen maatschappelijk onrecht en mensenrechtenschendingen.

Niet alleen ver weg, maar ook in de Europese Unie staan mensenrechten flink onder druk. In landen als Polen en Hongarije wordt de rechtsstaat steeds verder uitgehold. Maar ook in Frankrijk en Nederland zijn mensenrechten niet langer altijd vanzelfsprekend. ‘De Europese Commissie moet lidstaten die het met de rechtsstaat niet zo nauw nemen houden aan hun mensenrechtenverplichtingen’, zegt Eduard Nazarski, directeur van Amnesty International Nederland. ‘Alleen op die manier kan de EU zelf zich internationaal geloofwaardig inzetten voor de mensenrechten.’

Hongarije, Polen en Frankrijk knagen aan fundamentele rechten

Nieuwe wetgeving in Hongarije maakt ngo’s als Amnesty het werken zo goed als onmogelijk. Zo is er een wetsvoorstel dat eist dat organisaties het kenbaar maken als ze helpen bij wat het regime ‘illegale migratie’ noemt. In feite gaat het om asielzoekers en vluchtelingen. Organisaties kunnen enorme boetes krijgen als ze toch voor hen opkomen. Ook is er een voorstel voor een gebiedsverbod, dat ngo-medewerkers de toegang tot grensgebieden ontzegt.

De Poolse regering verstevigde haar grip op de rechtspraak, ngo’s en de media. Tegen demonstranten wordt hard opgetreden en vrouwen die toegang willen tot een veilige en legale abortus worden tegengewerkt.

In Frankrijk werd de noodtoestand na twee jaar opgeheven. Daarvoor in de plaats kwam een nieuwe wet waarmee de regering meer macht krijgt om maatregelen tegen terrorisme door te voeren. Hierdoor worden fundamentele rechten ingeperkt.

Nederland: Sleepwet bedreigt privacy en vrije meningsuiting

Ook in Nederland zijn mensenrechten niet vanzelfsprekend. De vorig jaar aangenomen Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (ook wel de Sleepwet genoemd) vormt een bedreiging voor de privacy en vrije meningsuiting van alle Nederlanders. De regering hoort haar burgers te beschermen tegen dreigingen, maar daarvoor hebben de inlichtingen- en veiligheidsdiensten nu al voldoende bevoegdheden. De Sleepwet maakt het mogelijk om communicatie op grote schaal te onderscheppen, terwijl er onvoldoende waarborgen zijn om te voorkomen dat de informatie in handen van buitenlandse geheime diensten terechtkomt.

In 2017 tekenden meer dan 400.000 mensen een aanvraag voor een referendum over de Sleepwet, een belangrijk signaal dat Nederlanders zich zorgen maken over de manier waarop de overheid met hun rechten omgaat. Tijdens het referendum op 21 maart kunnen Nederlanders de Sleepwet terugsturen naar de tekentafel en de regering ertoe bewegen om de wet aan te passen en mensenrechtenproof te maken.

Wereldleiders minachten mensenrechten

Ook buiten de Europese Unie respecteren steeds minder landen de mensenrechten. Wereldleiders als Trump, Putin en Xi ondermijnen de rechten van miljoenen mensen. Het zwakke weerwoord van deze wereldleiders op misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden in landen als Myanmar, Irak, Zuid-Soedan, Syrië en Yemen, onderstreept het gebrek aan leiderschap als het om mensenrechten gaat.

De Amerikaanse regering onder aanvoering van Donald Trump zette begin vorig jaar de toon, toen zij besloot om mensen uit verschillende moslimlanden de toegang tot de Verenigde Staten te ontzeggen. In Myanmar leidde moslimhaat tot de ergst denkbare consequentie en werden de Rohingya het slachtoffer van een militaire campagne van etnische zuivering.

Honderden mensenrechtenverdedigers vermoord

Er zijn in 2017 honderden mensenrechtenactivisten vermoord, in pogingen van regeringen om hen het zwijgen op te leggen. Daarnaast overleed de Chinese winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede Liu Xiabo in gevangenschap. Hij was tot 11 jaar cel veroordeeld wegens kritiek op de regering.

Ook de vrijheid van meningsuiting kwam vorig jaar verder onder druk te staan. Prominente leiders bestempelen hun onwelgevallige nieuwsfeiten tot ‘fake news’, om de publieke opinie te manipuleren. Wereldwijd zitten 262 journalisten gevangen, bijvoorbeeld in Turkije, China en Egypte. Ook andere instituten die de macht controleren liggen onder vuur. Zo is de rechterlijke macht in Turkije en Egypte verder uitgehold en worden ngo´s in Rusland door nieuwe wetgeving aan banden gelegd.

Belangrijke overwinningen in 2017

Ondanks al deze negatieve ontwikkelingen, waarin de bewegingsruimte voor mensenrechtenverdedigers steeds kleiner lijkt te worden (shrinking space), stelt Amnesty ook vast dat er groeiend maatschappelijk verzet tegen het ‘wij-tegen-zij-denken’ is. Zowel nieuwe als doorgewinterde mensenrechtenverdedigers komen in actie voor sociale rechtvaardigheid. In 2017 werden er belangrijke overwinningen voor de mensenrechten behaald. Zo werd in Chili het totale verbod op abortus opgeheven, zette Taiwan een stap in de richting van het legaliseren van het homohuwelijk, en deed het Nigeriaanse hooggerechtshof een belangrijke uitspraak waarmee huisuitzettingen werden verboden.

De massale demonstraties op Vrouwendag stonden symbool voor de invloed van maatschappelijke bewegingen, net als het #MeToo-fenomeen en de Ni Una Menos-beweging in Zuid-Amerika, die campagne voert tegen geweld tegen vrouwen en meisjes.

‘Wat we van Liu Xiabo kunnen leren is dat we machthebbers altijd de waarheid moeten voorhouden, ook als dat onmogelijk lijkt’, zegt Eduard Nazarski. ‘Het zijn bijzonder dappere mensen die zich verzetten tegen onrecht. Het is nu aan ons om die stemmen tegen onrecht te versterken en aan regeringen om te laten zien dat ze daarnaar luisteren’.