Jaarboek 2021/22: Inktzwart jaar voor de mensenrechten, maar wereldwijd blijven mensen zich verzetten tegen onrecht

De internationale gemeenschap liet na adequaat te reageren op conflicten in de wereld. Ze legde zelfs de basis voor meer ongelijkheid en conflicten door de bestrijding van de coronapandemie niet eerlijk over de wereld te verdelen. Rijke landen en farmaciebedrijven hielden vooral hun eigen belangen in het oog, waarvoor de bevolking in armere landen de prijs betaalt. Dat zegt Amnesty International in haar Jaarboek over 2021. De internationale passiviteit bij conflicten, waarbij mensen niet ter verantwoording worden geroepen, heeft volgens de organisatie ernstige gevolgen. Het maakte de weg vrij voor de Russische invasie van Oekraïne.

In het vandaag gepubliceerde Amnesty International Report 2021/22: The State of the World’s Human Right valt te lezen dat er in 2021 – deels nieuwe – conflicten waren in Afghanistan, Burkina Faso, Ethiopië, Israël en de Bezette Palestijnse Gebieden, Libië, Myanmar en Jemen, waarbij strijdende partijen zich schuldig maakten aan het schenden van internationale mensenrechten en het oorlogsrecht. Als gevolg daarvan werden mensen ‘bijkomende schade’. Miljoenen raakten ontheemd, duizenden werden gedood en honderden werden het slachtoffer van seksueel geweld. Gezondheidszorgsystemen en economieën die al kwetsbaar waren, kwamen aan de rand van de afgrond te staan.

‘Zelden kwam er de benodigde internationale reactie, zelden kwam er gerechtigheid of werden mensen ter verantwoording geroepen. In plaats daarvan breidde het conflict uit. Naarmate de tijd vorderde, werd de impact erger. Het aantal en de diversiteit aan partijen die zich ermee bemoeien nam toe. Nieuwe strijdtonelen dienden zich aan. Nieuwe wapens werden getest. Er kwamen meer doden en gewonden. Het leven werd minder waard. Wereldwijde stabiliteit kwam in gevaar’, zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.

Het wereldwijde falen in de aanpak van deze conflicten leidde tot meer instabiliteit en verwoesting. De ineffectiviteit van het internationale optreden in deze crises was het meest zichtbaar in de machteloosheid van de VN-Veiligheidsraad. Deze greep niet in bij de gruweldaden in Myanmar, de mensrechtenschendingen in Afghanistan, de oorlogsmisdaden in Syrië. Deze passiviteit, de voortdurende terughoudendheid van multilaterale instituten en het feit dat machtige staten geen verantwoording afleggen over hun daden, hielpen de weg vrij te maken voor de Russische invasie in Oekraïne, die een flagrante schending van het internationaal recht inhoudt.

Vaccinatie-nationalisme en hebzucht rijke landen

De beloftes van rijke landen en farmaceutische multinationals om de coronapandemie op een voor iedereen in de wereld eerlijke manier aan te pakken, bleken vals. Deze staten en bedrijven hebben de wereldwijde ongelijkheid juist vergroot. De snelle ontwikkeling van vaccins bood de hoop dat er snel een einde aan de pandemie zou kunnen worden gemaakt. Maar hoewel er genoeg vaccin werd geproduceerd voor de hele wereldbevolking, was eind 2021 nog geen 4 procent van de mensen in arme landen volledig gevaccineerd.

‘Dat de internationale gemeenschap geen antwoord had op de pandemie, zorgde ook voor meer conflicten en onrechtvaardigheid,’ zegt Callamard. ‘De armoede groeide, evenals de voedseltekorten, en regeringen misbruikten de pandemie om afwijkende meningen en protesten te onderdrukken. Dit was allemaal het gevolg van het vaccin-nationalisme en de hebzucht van de rijke landen.’

Vrijheden werden beknot

In 2021 zagen we een groeiende, wereldwijde trend om onafhankelijke en kritische stemmen het zwijgen op te leggen. Mensenrechtenverdedigers, ngo’s, media en oppositieleiders werden het slachtoffer van onwettige detentie, marteling en gedwongen verdwijning, in veel gevallen achter het rookgordijn van de pandemie.

Minstens 67 landen namen in 2021 nieuwe wetten aan om de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering te beperken. Zo werden in de Verenigde Staten meer dan tachtig wetsvoorstellen ingediend om de vrijheid van vergadering in te perken.
Daarnaast werden er meer digitale technologieën ingezet. In Rusland zette de overheid gezichtsherkenning in om vreedzame demonstranten massaal op te pakken. In China bevalen de autoriteiten internetserviceproviders om de toegang te blokkeren tot websites die ‘de nationale veiligheid in gevaar brengen’, en blokkeerden ze apps waarop werd gediscussieerd over controversiële onderwerpen als Xinjiang en Hongkong. In Cuba, Eswatini (Swaziland), Iran, Myanmar, Niger, Senegal, Zuid-Sudan en Sudan nam de overheid haar toevlucht tot het platleggen of verstoren van internet, zodat mensen geen informatie over de onderdrukking konden delen en zich niet konden organiseren om zich daartegen te verzetten.

Mensen blijven in verzet komen

In tegenstelling tot de machthebbers, kwamen burgers wereldwijd in 2021 wel in verzet tegen bedreigingen van de mensheid. Demonstranten in Colombia gingen de straat op tegen belastingverhoging in een tijd dat mensen met moeite hun gezinnen konden onderhouden als gevolg van de pandemie. In Rusland hield de oppositie bijeenkomsten, ondanks het gevaar te worden opgepakt en vervolgd. Indiase boeren protesteerden tegen nieuwe wetten die hun broodwinning in gevaar zouden brengen.

Jonge en inheemse activisten over de hele wereld protesteerden omdat leiders falen bij de aanpak van de klimaatcrisis. Maatschappelijke organisaties, waaronder Amnesty, lobbyden voor de erkenning van het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu. Ngo’s voerden innovatieve juridische procedures tegen multinationals als Nike, Patagonia en C&A, vanwege hun medeplichtigheid aan dwangarbeid in de regio Xinjiang in China.

‘Het tastbare en aanhoudende verzet van volksbewegingen in de hele wereld is een baken van hoop,’ zegt Agnès Callamard. ‘Ze blijven zich onbevreesd inzetten voor een eerlijker wereld. Als regeringen dat niet doen, hebben we ook geen andere keus. We moeten ons verzetten tegen al hun pogingen om ons het zwijgen op te leggen en ons te bedriegen. We moeten wereldwijde solidariteit kweken en daarop voortbouwen, zelfs als onze leiders dat niet doen.’

Mensenrechten in Nederland in 2021

Het Jaarboek behandelt de mensenrechtensituatie in 2021 in 154 landen. In Nederland signaleerde Amnesty in 2021 de volgende mensenrechtenproblemen:

Wetgeving waardoor bepaalde documenten in een asielprocedure niet worden meegenomen, werd in strijd verklaard met Europese wetgeving.
Er ligt een veelbelovend voorstel voor een wet die alle vormen van onvrijwillige seksuele penetratie als verkrachting definieert. Die wet is echter nog niet aangenomen.
De Belastingdienst gebruikte een discriminatoir algoritmisch systeem om mensen op te sporen die mogelijk zouden frauderen bij hun aanvraag voor kindertoeslag.
Wetshandhavers maken nog steeds gebruik van etnisch profileren, hoewel de regering dit in principe afwees.
De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid bleek jarenlang illegaal activisten op sociale media te hebben gemonitord. De minister van Justitie en Veiligheid diende daarop een controversieel, verstrekkend wetsvoorstel in dat de surveillance toch mogelijk zou maken.

Lees het Amnesty International Report 2021/22: The State of the World’s Human Right