Iran: zieke gevangenen sterven door gebrek aan medische zorg

Iraanse gevangenisautoriteiten schenden op schokkende wijze het recht op leven door het ontzeggen van medische zorg aan zieke gevangenen. Ook weigeren ze om onwettige sterfgevallen in gevangenschap te onderzoeken.

In een nieuw Amnesty-rapport, In death’s waiting room: Deaths in custody following deliberate denial of medical care in Iran’s prisons, staat beschreven hoe de gevangenisautoriteiten routinematig het overlijden van gevangenen veroorzaken of eraan bijdragen. Onder meer doordat ze gevangenen medische noodhulp niet toestaan of vertragen.

Geheel in overeenkomst met de systematische straffeloosheid die heerst in Iran, weigeren de autoriteiten tot nu toe om onderzoek te doen naar sterfgevallen in detentie die te maken hebben met de ontzegging van medische hulp, en ze slagen er ook niet in verantwoordelijken te berechten.

‘Het gebrek aan respect voor het leven heeft Iraanse gevangenissen veranderd in wachtkamers voor de dood voor zieke gevangenen, waar behandelbare aandoeningen dodelijk worden’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International.

‘Sterfgevallen in detentie die het gevolg zijn van het opzettelijk onthouden van medische zorg is een ernstige mensenrechtenschending volgens internationaal recht. Ook staat de dood van een gevangene in detentie gelijk aan een buitengerechtelijke executie als degenen die verantwoordelijk zijn de dood wilden veroorzaken of met een bepaalde zekerheid wisten dat de dood het gevolg zou zijn van hun onwettig handelen.’

Het onderzoek beschrijft de details van de sterfgevallen van 92 mannen en vier vrouwen in 30 gevangenissen in achttien Iraanse provincies sinds januari 2010. Het is gebaseerd op de onderzoeksresultaten over het opzettelijk onthouden van medische zorg in Iraanse gevangenissen en een uitgebreide bestudering van onderzoeken van onafhankelijke mensenrechtenorganisaties.

De 96 sterfgevallen zijn illustratief, maar het werkelijke aantal sterfgevallen in de gevangenis is mogelijk veel hoger. Dat komt omdat mensenrechtenschendingen in Iran vaak niet worden gemeld vanwege de angst voor represailles.

De lijst van sterfgevallen sluit zaken uit waarbij er hoogstwaarschijnlijk marteling of vuurwapens aan te pas kwamen. Hierover heeft Amnesty International in 2021 een apart onderzoek gepubliceerd.

Ze laten zieke gevangenen sterven

Amnesty International beschrijft de fatale gevolgen van de gewoonte van de gevangenisautoriteiten om ernstig zieke gevangenen te beletten naar het ziekenhuis te gaan, of deze ziekenhuisbezoeken uit te stellen. Ook geven ze gevangenen vaak geen toegang tot medische hulp, zoals diagnostische tests, regelmatige check-ups, en post-operatieve zorg, wat leidt tot een verslechtering van hun gezondheidsproblemen en extra lijden veroorzaakt, en soms zelfs leidt tot een vroegere dood.

De Iraanse gevangenisklinieken zijn niet uitgerust om complexe gezondheidsproblemen aan te pakken. Ook is er niet genoeg (gekwalificeerd) personeel, laat staan medische specialisten, die slechts een paar uur per week ‘als nodig’ mogen langskomen. Daarom moeten medische spoedgevallen of  gevangenen die gespecialiseerde zorg nodig hebben altijd meteen naar medische faciliteiten buiten de gevangenis worden gebracht.

Abdolvahed Gomshadzehi stierf in de Zahedan-gevangenis in mei 2016. De artsen in de gevangenis hadden gewaarschuwd dat hij naar het ziekenhuis moest, maar de gevangenisautoriteiten weigerden dat. Volgens mensenrechtengroepen overleed de 19-jarige, die nog minderjarig was ten tijde van zijn arrestatie, als gevolg van bloedproppen in zijn hersenen, het gevolg van slaag tijdens zijn arrestatie en/of ondervragingen 2 jaar eerder. Hij had meerdere keren om behandeling gevraagd, maar dit werd steeds geweigerd. 

Van de 96 gevangenen die Amnesty International onderzocht, overleden 64 in de gevangenis. Veel van hen overleden in hun cel, wat betekent dat ze hun laatste uren geen medische zorg kregen. Anderen overleden in slecht uitgeruste en slecht bemande gevangenisklinieken.  

Ten minste 26 gevangenen overleden tijdens het transport naar het ziekenhuis of kort na de opname. Vaak hadden het medisch personeel van de gevangenis of de gevangenisautoriteiten het transport vertraagd, wat de dood tot gevolg had.

In ten minste zes gevallen werden ernstig zieke gevangenen in eenzame opsluiting, op een strafafdeling of in quarantaine geplaatst. Vier van hen stierven alleen, en twee mochten uiteindelijk naar het ziekenhuis gaan, maar daar kwam hulp te laat.

In veel gevallen werden de zieke gevangenen ervan beschuldigd hun symptomen te ‘veinzen’ of te ‘overdrijven’.

Zo beschuldigde het hoofd van de kliniek in de gevangenis van Zahedan, Nader Alizehi ervan zijn ziekte te ‘veinzen’. Hij overleed op 22-jarige leeftijd in november 2017. Volgens mensenrechtengroepen kreeg hij geen specialistische medische zorg voor zijn hartziekte en stuurde het personeel van de kliniek hem met maag/darmklachten weg.

Jonge sterfgevallen

In de meeste gevallen waren de gevangenen die overleden jong of van middelbare leeftijd. Van hen waren 23 tussen de 19 en 39 jaar, en 26 tussen de 40 en 59 jaar. Het is zorgwekkend dat mensen jong sterven omdat ze geen medische zorg krijgen. 

In gevangenissen waar veel mensen van minderheidsgroepen zitten, was het aantal sterfgevallen zeer hoog: 22 van de 96 sterfgevallen vonden plaats in de gevangenis in Urumieh, in de provincie West-Azerbaijan, waar de meeste gevangenen Koerdisch en Azerbeidzjaan-Turks zijn. Dertien sterfgevallen vonden plaats in de gevangenis van Zahedan, in de provincie Sistan en Baluchestan, waar veel gevangenen tot de onderdrukte Baluchi-minderheid behoren.  

Ten minste elf gevangenen overleden omdat ze onvoldoende medische zorg kregen voor trauma-verwondingen die ze hadden opgelopen tijdens hun arrestatie of gevangenschap. De andere 85 gevangenen overleden nadat ze geen hulp kregen voor ernstige medische noodgevallen zoals hartaanvallen, maag/darm-complicaties, ademhalingsproblemen, nierproblemen, corona of andere infectieziekten. Twintig van de gevangenen waren vanwege politieke zaken veroordeeld.

Straffeloosheid

In Iran heerst een klimaat van systematische straffeloosheid. Daardoor konden gevangenisautoriteiten doorgaan met het onthouden van medische zorg aan gevangenen. Deze crisis kenmerkt zich ook door de systematische weigering van de autoriteiten om onderzoek te doen, maar tevens door hun lof voor de gezondheidszorg die aangeboden wordt aan gevangenen. Deze wordt ‘voorbeeldig’ en ‘ongeëvenaard’ in de wereld genoemd, wat laat zien dat ze geen intentie hebben om dit probleem aan te pakken.

Amnesty International roept daarom de VN-Mensenrechtenraad op om een procedure voor onderzoek en verantwoording op te zetten om bewijs te verzamelen van de ernstigste misdrijven onder internationaal recht en de mensenrechtenschendingen die worden begaan in Iran.

Amnesty’s oproep

‘De schaduw van de dood blijft boven zieke gevangenen in Iran hangen, totdat er effectief, diepgaand, transparant, onpartijdig en onafhankelijk onderzoek komt naar de omstandigheden rondom sterfgevallen in de gevangenis en de verantwoordelijkheid van de betrokkenen’, zegt Diana Eltahawy.

Amnesty roept de Iraanse autoriteiten op om gevangenen die met spoed medische zorg nodig hebben meteen naar medische faciliteiten buiten de gevangenis over te brengen. Dat geldt ook voor gevangenen die al ernstige ziektes hadden of symptomen hebben van wat ernstige gezondheidsproblemen kunnen zijn.

Daarnaast moeten de Iraanse autoriteiten de regels in Iraanse gevangenissen aanpassen, waarin staat dat gevangenisdirecteuren en aanklagers de macht hebben om medisch advies te negeren of aan te aanpassen en beslissingen kunnen nemen over de overplaatsing van zieke gevangenen voor behandeling.