Overlijden president Raisi Iran: slachtoffers schendingen verdienen gerechtigheid

Het overlijden van de Iraanse president Ebrahim Raisi mag er niet toe leiden dat mensen in Iran geen gerechtigheid, waarheid en compensatie meer krijgen voor de misdrijven onder internationaal recht en mensenrechtenschendingen die zijn begaan sinds hij in de jaren 1980 veel macht kreeg. Dat zegt Amnesty International in reactie op zijn dood na een helikopterongeluk in de Iraanse provincie Oost-Azerbaijan.

Ebrahim Raisi werd in 1980, toen hij 20 jaar was, benoemd tot procureur-generaal van Karaj, in de provincie Alborz. Daarna maakte hij snel carrière op juridisch vlak. In 2021 werd hij president van Iran. De afgelopen 44 jaar was hij direct betrokken bij of had hij bevel over tal van mensenrechtenschendingen. Denk aan gedwongen verdwijningen en buitengerechtelijke executies van duizenden dissidenten in de jaren 1980. Aan het onwettig doden, willekeurig vastzetten, laten verdwijnen en martelen van duizenden demonstranten. En aan de gewelddadige vervolging van vrouwen en meisjes die zich inzetten tegen de verplichte hoofddoekwetten. En dit zijn slechts een paar van de ernstige mensenrechtenschendingen waarbij Raisi betrokken was.  

Straffeloosheid moet eindigen

‘Ebrahim Raisi had toen hij nog in leven was strafrechtelijk onderzocht moeten worden voor de misdrijven tegen de menselijkheid van moord, gedwongen verdwijning en marteling’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International. ‘Zijn dood mag zijn slachtoffers en hun familieleden hun recht op de waarheid niet ontnemen. Ook mag die niet voorkomen dat alle anderen die betrokken waren bij zijn misdrijven ter verantwoording worden geroepen.’

‘Al tientallen jaren profiteren de daders die strafrechtelijk verantwoordelijk zijn van de systematische straffeloosheid die in Iran heerst. De internationale gemeenschap moet nu in actie komen om gerechtigheid te krijgen voor de slachtoffers van misdrijven onder internationaal recht en andere ernstige mensenrechtenschendingen die zijn begaan door Ebrahim Raisi en andere Iraanse autoriteiten.’

Betrokken bij bloedbaden in gevangenis in 1988

In 1988 maakte Ebrahim Raisi deel uit van de zogenaamde ‘doodscommissie’ die duizenden gevangenen uit de Evin-gevangenis in Teheran en de Gohardasht-gevangenis in de provincie Alborz liet ‘verdwijnen’ en buitengerechtelijk liet executeren. De overlevenden en familieleden wachten nog steeds op gerechtigheid, herstel en de waarheid. Zij worden zelfs al tientallen jaren vervolgd omdat ze streven naar gerechtigheid.

In mei 2018 verdedigde Ebrahim Raisi in het openbaar deze bloedbaden en beschreef ze als ‘een van de trotse prestaties van het systeem [van de Islamitische Republiek].’

In een rapport uit 2018 riep Amnesty International op om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen naar Ebrahim Raisi voor zijn voortdurende misdrijven tegen de menselijkheid. Het gaat dan om gedwongen verdwijning, vervolging, marteling en andere onmenselijke handelingen, waaronder het systematisch verbergen van het lot van de slachtoffers en de locatie van hun overblijfselen.

Betrokken bij dodelijke onderdrukking protesten

Ebrahim Raisi bekleedde meerdere juridische functies, waaronder die van hoofd van Justitie van 2019 tot 2021. De rechterlijke macht in Iran maakte zich in die tijd schuldig aan mensenrechtenschendingen en misdrijven onder internationaal recht. Zo deelde zij straffen uit die ingaan tegen het verbod op marteling en andere mishandeling, zoals zweepslagen, amputatie en steniging.

Onder het toezicht van Ebrahim Raisi was er grote straffeloosheid voor overheidsdienaren en de veiligheidstroepen die werden verdacht van tal van mensenrechtenschendingen. Misdrijven als het onwettig doden van honderden mannen, vrouwen en kinderen, het willekeurig arresteren van duizenden demonstranten en het laten ‘verdwijnen’ en martelen van honderden demonstranten tijdens en na de landelijke protesten van 2019.

Als president van Iran en voorzitter van de Hoge Raad voor Nationale Veiligheid tijdens de massale demonstraties voor vrouwenrechten in 2022, leidde Ebrahim Raisi de gewelddadige reactie daarop van de veiligheidstroepen. Ook sprak hij zijn lof erover uit. Tijdens deze protesten werden honderden demonstranten en omstanders onwettig gedood, raakten duizenden gewond, en werden veel mensen gemarteld, mishandeld, verkracht.

Betrokken bij enorme stijging aantal executies

In 2021 werd Ebrahim Raisi president van Iran. Samen met andere leiders was hij een voorstander van het meer inzetten van de doodstraf in een hernieuwde ‘oorlog tegen drugs’. Sindsdien is het aantal executies in Iran enorm gestegen, naar 853 executies in 2023, wat een toename was van 172 procent ten opzichte van 2021.

In december 2022 werd een wetsvoorstel naar het parlement gestuurd op bevel van Raisi. Als dit voorstel wet wordt, wordt het gebruik van de doodstraf bij drugsgerelateerde misdrijven nog verder uitgebreid. Op 8 januari 2024 werden de basisprincipes uit dit voorstel goedgekeurd.

Onder toezicht van Ebrahim Raisi in zowel zijn functie als hoofd van Justitie als president, voerden de Iraanse autoriteiten ten minste 2.462 executies uit.

Betrokken bij gewelddadige aanval op vrouwenrechten

In 2022 gaf Ebrahim Raisi opdracht tot een strenger toezicht op de verplichte hoofddoekwetten in Iran. Dit leidde tot de dood in hechtenis van Jina Mahsa Amini in september 2022. Zij overleed een paar dagen nadat ze was gearresteerd door de Iraanse ‘zeden’politie. Het is aannemelijk dat zij werd gemarteld en mishandeld. Haar dood leidde tot de ‘Woman Life Freedom’-protesten en de zeer gewelddadige aanpak daarvan door de autoriteiten.

Sinds deze opstanden vervolgen en onderdrukken de Iraanse autoriteiten vrouwen en meisjes gewelddadig om de vernederende en discriminerende hoofddoekwetten na te leven. 

Sinds april 2024 is het naleven van deze hoofddoekwetten nóg strenger geworden, met het landelijke ‘Plan Noor (licht)’. De afgelopen weken patrouilleren er meer veiligheidstroepen op openbare plekken die de haren, lichamen en kleding van vrouwen in de gaten te houden.

Op sociale media zijn verontrustende video’s te zien waarop veiligheidstroepen in het openbaar vrouwen en meisjes aanvallen. Zij worden met geweld gearresteerd en vastgezet, onder meer door hen schreeuwend in politiewagens te trekken.

‘De erfenis van Ebrahim Raisi herinnert ons aan de straffeloosheid in Iran. Mensen die verdacht worden van misdrijven onder internationaal recht ontlopen er niet alleen hun verantwoordelijkheid, maar worden ook geprezen en krijgen hoge posities in het systeem van onderdrukking van de Islamitische Republiek. Zonder fundamentele constitutionele, wettelijke en administratieve hervormingen, zal die onderdrukking blijven voortbestaan’, zegt Diana Eltahawy.

Amnesty’s oproep

Staten moeten strafrechtelijke onderzoeken starten naar de Iraanse hoogwaardigheidsbekleders die redelijkerwijs verdacht worden van misdrijven onder internationaal recht, via het principe van universele jurisdictie.

Zo moeten ze ervoor zorgen dat overlevenden en familieleden van slachtoffers zien dat daders van deze misdrijven verantwoording moeten afleggen.

Achtergrond

Volgens de Iraanse staatsmedia en autoriteiten kwam Ebrahim Raisi op 19 mei 2024 om het leven toen zijn helikopter neerstortte in de regio Varzeghan. Alle mensen aan boord van de helikopter kwamen om het leven. Onder hen was ook de minister van Buitenlandse Zaken, Hossein Amirabdollahian.