Iran, respecteer recht families om overleden dierbaren te herdenken

Families van mensen die door de Iraanse veiligheidstroepen onwettig zijn gedood tijdens de protesten 1 jaar geleden, moeten zonder angst kunnen stilstaan bij hun dood. De slachtoffers vielen tijdens de opstand die de naam ‘Woman Life Freedom’ (Jin Jiyan Azadî) kreeg. De Iraanse autoriteiten intimideren de familieleden en vallen de families van de slachtoffers lastig om hen zo het zwijgen op te leggen, en om niet gestraft te worden voor hun daden.

Een nieuw onderzoek van Amnesty International beschrijft hoe de Iraanse autoriteiten de families van de slachtoffers willekeurig vastzetten en vergaande beperkingen oplegt voor vreedzame bijeenkomsten op de begraafplaatsen. Ook werden grafstenen van slachtoffers vernietigd.

Voortdurende straffeloosheid

Geen enkele functionaris is ter verantwoording geroepen voor de onwettige moord op honderden mannen, vrouwen en kinderen door veiligheidstroepen tijdens het zeer harde optreden van de autoriteiten. Dit optreden was een reactie op de opstand na de dood in hechtenis van Mahsa (Jina) Amini op 16 september 2022. Amnesty International beschouwt de mentale pijn en angst die rouwende families door de autoriteiten wordt aangedaan als een schending van het verbod op marteling en andere wrede, onmenselijke en vernederende behandeling onder internationaal recht.

‘De Iraanse autoriteiten proberen hun misdrijven in de doofpot te stoppen, terwijl ze de angst bij de nabestaanden vergroten door hen te beletten gerechtigheid en genoegdoening te eisen of om bloemen te planten bij het graf van hun dierbaren’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International. ‘Nu de gedenkdag nadert, vrezen de families dat de autoriteiten hun onderdrukkende methodes gaan gebruiken om te voorkomen dat ze herdenkingen houden.’

‘De internationale gemeenschap moet de families van de slachtoffers steunen door druk uit te oefenen op de Iraanse autoriteiten om hun recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging en vreedzame vergadering te respecteren. De families moeten worden beschermd tegen willekeurige detentie, bedreigingen en andere wraakacties. Staten moeten de Iraanse autoriteiten ook oproepen om iedereen vrij te laten die pleit voor waarheid en gerechtigheid over de dodelijke slachtoffers. Alle onterechte aanklachten, veroordelingen en vonnissen tegen hen moeten worden vernietigd’, zegt Eltahawy.

Mensenrechtenschendingen tegen families die gerechtigheid willen

Amnesty International documenteerde de zaken van zesendertig families van slachtoffers uit tien provincies die de afgelopen maanden het slachtoffer waren van mensenrechtenschendingen. Onder hen zijn families van drieëndertig mensen die tijdens de protesten onwettig zijn vermoord door de veiligheidstroepen, en families van twee mensen die willekeurig werden geëxecuteerd in verband met de protesten. Ook is er een familie bij van een slachtoffer van marteling die zelfmoord pleegde na vrijlating uit detentie.

Het geweld tegen de families van de slachtoffers bestaat uit willekeurige arrestaties en detentie, vervolgingen op basis van valse beschuldigingen over de nationale veiligheid die soms leidden tot gevangenisstraffen en zweepslagen, gedwongen ondervragingen door openbare aanklagers of veiligheidstroepen, het onder onwettig toezicht plaatsen, en het vernietigen of beschadigen van de graven van dierbaren.

In juli 2023 zei de moeder van de 16-jarige Artin Rahmani, die op 16 november 2022 werd doodgeschoten door veiligheidstroepen in Izeh, in de provincie Khuzestan, op Twitter: ‘De autoriteiten van de Islamitische Republiek hebben mijn onschuldige zoon vermoord en mijn broer en familieleden gevangengezet. Ik moest naar het kantoor van de openbaar aanklager komen omdat ik gerechtigheid zoek voor de dood van mijn kind en om me het zwijgen op te leggen. Burgers in Iran hebben niet het recht om te protesteren en elke poging om vrijheid te zoeken wordt met veel geweld onderdrukt.’

De autoriteiten proberen ook te verbieden dat families van de slachtoffers ceremonies houden bij de graven van hun dierbaren, bijvoorbeeld ter gelegenheid van hun verjaardag. Families die toch bijeenkwamen, meldden dat daarbij veel leden van de veiligheidstroepen aanwezig waren die met geweld optraden, foto’s maakten van de aanwezigen en familieleden sloegen of willekeurig arresteerden.

Graven beschadigd

Amnesty International publiceerde afbeeldingen van het beschadigen van graven van meer dan twintig slachtoffers uit zeventien steden. Graven werden besmeurd met teer, verf of in brand gestoken en grafstenen werden kapotgemaakt. Zinnen op grafstenen waarin slachtoffers worden beschreven als ‘martelaar’ of waarin staat dat ze stierven voor de vrijheid, zijn met geweld gewist. De autoriteiten stelden geen onderzoek in om de verantwoordelijken voor deze misdrijven te identificeren en voor de rechter te brengen. Ook namen ze geen maatregelen om de vernieling van graven te voorkomen. Sommige graven werden in het bijzijn van familieleden beschadigd door veiligheidstroepen. Andere graven werden beschadigd nadat de autoriteiten herhaaldelijk hadden gedreigd grafstenen met kunstwerken als steun aan de opstand ‘Woman Life Freedom’ of met poëtische teksten die aangeven dat slachtoffers overleden als gevolg van politieke onderdrukking, te vernietigen.

‘Het is zinloos een klacht in te dienen bij de moordenaar’

In april 2023 zei de zus van Milad Saeedianjoo, die op 15 november 2022 door veiligheidstroepen in Izeh werd gedood, op Instagram: ‘Aan de persoon die me op de verjaardag van mijn broer bij mijn haar greep, me met een wapenstok martelde, voor mijn ogen op het graf van mijn broer ging staan… Wat is het oordeel dat je jezelf gaf voor dit alles? Het is voor mij bewezen wie de moordenaar van mijn broer is… Onze familie heeft bij geen enkele rechtbank in Iran een klacht ingediend… omdat het zinloos was om naar de moordenaar te gaan om een klacht in te dienen tegen de moordenaar…’
De familie van Mahsa (Jina) Amini heeft zich publiekelijk uitgesproken over de herhaaldelijke beschadigingen aan haar graf. De autoriteiten hebben plannen aangekondigd om ingrijpende regels in te stellen voor het bezoeken van de Aichi-begraafplaats in Saqqez, in de provincie Koerdistan, waar ze begraven ligt. Daardoor wordt haar graf moeilijker toegankelijk. Haar graf is een plek geworden waar families samenkomen van mensen die onwettig zijn gedood tijdens de protesten. Daar zoeken ze samen troost en solidariteit en tonen ze hun vastberadenheid om gerechtigheid te zoeken.

Internationale actie nodig tegen straffeloosheid

Families van slachtoffers krijgen te maken met wraakacties bij een publieke veroordeling van de moord door de veiligheidstroepen op hun dierbaren wanneer ze officiële klachten indienen, de officiële verhalen over hun dood aanvechten, om verantwoording vragen, en wanneer nabestaanden bijeenkomen of berichten op sociale media plaatsen die als kritiek worden beschouwd door de autoriteiten.

Amnesty’s oproep

Gezien de systematische straffeloosheid in Iran roept Amnesty International alle staten op om universele jurisdictie uit te oefenen. Ook moeten zij arrestatiebevelen uitvaardigen voor Iraanse functionarissen, inclusief degenen die de opdracht gaven, die er redelijkerwijs van worden verdacht van verantwoordelijk te zijn voor misdrijven volgens internationaal recht tijdens en in de nasleep van de opstand.

Lees meer over de mensenrechtensituatie in ons webdossier over Iran.
Lees meer over de protesten in het artikel ‘Als vrouwen vrij zijn, is iedereen vrij’ – Iraanse vrouwen over hun opstand in Amnesty’s mensenrechtenmagazine Wordt Vervolgd.