Irak: oorlogsgeweld heeft catastrofale gevolgen voor burgers in Mosul

Grote aantallen burgers in de Irakese stad Mosul zijn het slachtoffer geworden van de ‘eindstrijd’ tussen enerzijds de door de VS geleide coalitie en het Irakese leger, en anderzijds IS. Mensen zijn gestorven, gewond geraakt en werd medische zorg ontzegd. Dat blijkt uit het nieuwe Amnesty-rapport At any cost: The civilian catastrophe in West Mosul, Iraq.

Islamitische Staat verplaatste burgers van nabijgelegen dorpen naar het westen van Mosul en sloot hen in huizen op, waar ze als menselijk schild dienden. Hiermee maakt IS zich schuldig aan oorlogsmisdaden. Intussen namen de strijdkrachten van Irak en de coalitie geen adequate maatregelen om burgers te beschermen, maar stelden zij hen bloot aan wapens die nooit mogen worden ingezet in dichtbevolkte gebieden, met als gevolg duizenden doden. Hierbij is mogelijk sprake van oorlogsmisdaden.

Het rapport gaat in op de gevechtshandelingen in het westen van Mosul die plaatsvonden van januari tot half mei 2017. Amnesty-onderzoekers interviewden 151 inwoners, hulpverleners, journalisten en wapenexperts. Ze documenteerden in totaal 45 aanvallen, waarbij ten minste 426 burgers werden gedood en er meer dan honderd gewond raakten. Negen aanvallen van het Iraakse leger en de door de VS geleide coalitie worden in het rapport geanalyseerd.

De minachting voor mensenlevens die alle partijen in het conflict hebben laten zien, mogen niet onbestraft blijven. Hele families zijn uitgeroeid. Velen liggen nog steeds onder het puin. De mensen van Mosul hebben het recht om van hun regering te horen dat er gerechtigheid en schadevergoedingen zullen komen, zodat er op een passende manier met de verschrikkelijke gevolgen van deze operatie wordt omgegaan.

Schendingen door IS

Sinds oktober 2016 heeft IS systematisch duizenden mensen uit nabijgelegen dorpen uit hun huizen gezet en naar gebieden verplaatst die onder zijn controle staan. Daarna zette IS deze dorpelingen in als menselijk schild.

‘Abu Haidar’, een man uit het dorp Tel Arbeed, die door IS gedwongen werd naar het westen van Mosul te verhuizen, vertelde Amnesty International: ‘[IS] zei: je moet weg, anders vermoorden we je. We werden als menselijk schild meegenomen. Ze zetten ons tussen henzelf en de raketten in. Dit deden ze vlak voordat de slag om het westen van Mosul begon… Toen het Iraakse leger oprukte, trok IS zich terug en nam de meeste burgers met zich mee.’

Om te voorkomen dat burgers een veilige plek zouden opzoeken, sloot IS mensen op in hun huizen door de deuren dicht te lassen, mijnen te plaatsen bij uitgangen en honderden of misschien zelfs duizenden mensen die wilden ontsnappen, buitengerechtelijk te executeren.

‘Mohsen’, een inwoner van Mosul, vertelde Amnesty International: ‘Ze kwamen in een pick-up met een generator achterin, en dan lasten ze het gat tussen de twee deuren dicht… Dit deden ze bij onze deur, maar erger nog, ze deden het ook bij een huis bij ons in de buurt waar honderden mensen zaten.’

Een andere man, ‘Hasan’, zag hoe IS de lichamen van mensen die probeerden te vluchten aan elektriciteitspalen hing. ‘We hadden geen keuze. Als je bleef, zou je in je huis omkomen door de gevechten. Als je probeerde te vluchten, zouden ze je pakken en je ophangen aan een elektriciteitspaal als waarschuwing. Vier van mijn buren werden gepakt toen ze probeerden te ontsnappen. Ik zag hen aan elektriciteitspalen hangen. Ze lieten ze dagen lang hangen. Ze hingen tussen de vijftien en vijftig mensen op aan de palen.’

De angst om tijdens de vlucht door IS te worden gedood, zorgde ervoor dat veel burgers moesten wachten totdat de gevechten op hun hoogtepunt waren. Als IS-strijders bezig waren met vechten, renden burgers door de frontlinie om het Iraakse leger te bereiken.

Schendingen door het Iraakse leger en de door de VS geleide coalitie

‘Toen het Iraakse leger kwam, kwamen de mortieren en raketten met hen mee.’ – ‘Mohsen

Omdat IS burgers dwong tussen de gevechten te gaan wonen en hen belette te ontsnappen, werden de gebieden in het westen van Mosul die onder controle stonden van IS steeds dichter bevolkt naarmate de strijd vorderde. Het Iraakse leger en de door de VS geleide coalitie pasten hun tactiek niet aan deze realiteit aan en bleven onnauwkeurige wapens, zoals mortieren, gebruiken in een dichtbevolkte stedelijke omgeving.

Dat IS mensen als menselijk schild gebruikte, verkleint de juridische verantwoordelijkheid van pro-regeringstroepen om burgers te beschermen niet. Militaire strategen hadden hun wapens extra zorgvuldig moeten inzetten om ervoor te zorgen dat deze aanvallen niet onwettig waren.

Amnesty documenteerde een patroon van aanvallen waarbij het er alle schijn van had dat de coalitietroepen en het Iraakse leger de beoogde militaire doelwitten niet raakten, maar in plaats daarvan burgers doodden en verwondden of burgerdoelen beschadigden. In sommige gevallen lijkt het doden of verwonden van burgers veroorzaakt te zijn door wapens die voor de betreffende situatie ongeschikt waren, of door het ontbreken van de nodige maatregelen die ervoor hadden moeten zorgen dat het doelwit daadwerkelijk een militair doelwit was.

Zelfs bij aanvallen die daadwerkelijk het beoogde militaire doelwit raakten, resulteerde het gebruik van schijnbaar onnodig krachtige wapens of het gebrek aan voorzorgsmaatregelen alsnog in het verlies van burgerlevens. Op 17 maart 2017, bijvoorbeeld, kwamen door een aanval van de VS op de wijk Jadida ten minste105 burgers om het leven; de aanval had ten doel om twee scherpschutters uit te schakelen. Ongeacht of er – zoals het Amerikaanse ministerie van Defensie volhoudt – “secondary explosions” hebben plaatsgevonden, zouden degenen die verantwoordelijk waren voor de aanval hebben moeten weten dat een bom van 500 pond duidelijk disproportioneel was, gelet op het te behalen militaire voordeel.

Mohamed uit de wijk Al-Tenak vertelde Amnesty: ‘De aanvallen waren bedoeld voor de scherpschutters van IS. Eén aanval was genoeg om een compleet huis van twee verdiepingen te vernietigen. Ze bombardeerden dag en nacht. Ze raakten zo veel huizen. Ze raakten één huis en vernietigden ook de twee huizen aan beide kanten. Ze doodden een groot aantal mensen.’

Onze oproep

De omvang en ernst van het verlies aan mensenlevens tijdens de militaire operatie om Mosul in te nemen moet tot op het hoogste niveau publiekelijk erkend worden door regering van Irak en door de door de VS geleidde coalitie. Er moet onmiddellijk een onafhankelijke commissie ingesteld worden om onderzoek te doen naar schendingen van het internationaal recht begaan door beide partijen. De uitkomst moeten openbaar gemaakt worden.

De Iraakse strijdkrachten en de door de VS geleidde coalitie moeten er voor zorgen dat zij in de strijd tegen IS in Mosul en de rest van Irak, het internationaal recht niet schenden. Daarnaast moeten zij er voor zorgen dat er humanitaire hulp voor de bevolking komt.