Inperkingen demonstratierecht Nederland in strijd met de mensenrechten

Samen de straat opgaan om te zeggen wat je denkt of een tegengeluid laten horen: het is populair. Het aantal demonstraties in ons land neemt toe. De overheid denkt echter te veel vanuit de openbare orde en perkt demonstraties onnodig in. Amnesty International vraagt hier met het rapport ‘Demonstratierecht onder druk’ aandacht voor en roept de landelijke overheid en gemeenten op mensenrechten te respecteren en het demonstratierecht beter te beschermen. Want demonstreren is geen gunst, maar een mensenrecht.

Onvoldoende kennis over demonstratierecht

Het rapport analyseert de wetgeving en praktijk in Nederland aan de hand van mensenrechtennormen over demonstratierecht. Hierbij zijn ervaringen van demonstranten, Amnesty-waarnemers, beleidsdocumenten, wetenschappelijke evaluaties en mediaberichtgeving betrokken. Amnesty’s analyse laat zien dat overheden tekortschieten in het waarborgen van het demonstratierecht. En dat terwijl het recht om te demonstreren een belangrijk mensenrecht is, een van de fundamenten van de democratische rechtsstaat.

Zo blijkt er onvoldoende kennis te zijn over wat er nu wel en niet onder demonstratierecht valt. Gemeenten beperken demonstranten in hun recht om te demonstreren. Ze zien demonstraties te vaak in de eerste plaats als een potentieel risico voor de openbare orde. Dit is in strijd met de mensenrechten. Lokale overheden zouden demonstraties juist moeten faciliteren en ze beschermen tegen bedreiging en geweld door anderen. Dat geldt ook voor demonstraties die aanstoot of enige overlast geven.

Dagmar Oudshoorn, directeur van Amnesty International Nederland:
‘Als je kijkt naar de maatschappelijke spanningen rondom grote vraagstukken als klimaat, wonen, asiel, stikstof, racisme en discriminatie, is het juist nú van groot belang te zorgen dat iedereen die vreedzaam wil demonstreren altijd ruim baan krijgt, ongeacht de inhoud van het protest. Demonstreren is geen gunst, maar een recht’

Of het nu gaat om demonstraties tegen de monarchie, tegen racisme, klimaatprotesten, woon – of anti-coronaprotesten, of boerenprotesten: allemaal krijgen ze direct of indirect te maken met een overheidsreflex, waarbij de focus vooral ligt op het inbinden en beperken van het demonstratierecht. Demonstranten hebben te maken met onnodig geweld, inbeslagname van demonstratiemiddelen, arrestaties en verplaatsingen.

Belang van demonstraties

Amnesty International vindt het van belang dat vreedzame demonstranten niet gezien worden als lastposten of veiligheidsrisico. Demonstraties zijn als zuurstof voor de democratie. Ze geven de mogelijkheid misstanden aan te kaarten en deel te nemen aan het publieke debat. Maatschappelijke verworvenheden zoals kiesrecht voor vrouwen, de 8-urige werkdag, het homohuwelijk en zelfs fietspaden zijn mede door demonstraties tot stand gekomen.

Demonstraties hebben veel draagvlak. Een meerderheid (54%) van de Nederlanders vindt dat ze nodig zijn voor maatschappelijke verandering. Dat blijkt uit een in opdracht van Amnesty International, door I&O uitgevoerde opiniepeiling. Daarnaast vindt zeven op de tien (72%) mensen dat iedereen vrij moet zijn om ergens tegen of voor te demonstreren. In 2018 was dat maar 58%.

Aanpassen wetgeving

Het rapport ‘Demonstratierecht onder druk’ is onderdeel van de wereldwijde Right to Protest-campagne. Amnesty International wil zo kennis bij zowel het brede publiek als de (lokale) overheid vergroten en een verandering bewerkstelligen. Op dit moment zijn de wetten en regels rondom demonstraties niet in lijn met de mensenrechten.

Daarom moet de Wet openbare manifestaties (Wom), die het demonstratierecht in Nederland regelt, worden aangepast. Nu kunnen niet aangemelde demonstraties bestraft worden. Dat is in strijd met de mensenrechten. Maar ook het verkeersbelang krijgt te veel ruimte: een demonstratie mag enige verkeershinder veroorzaken, een verstoring van het verkeer rechtvaardigt op zichzelf nog geen beperking van het recht op protest.

Lokale campagneteams van Amnesty International gaan met de gemeenten in gesprek. Zij roepen lokale autoriteiten op om het Manifest Demonstratierecht te ondertekenen. Hiermee zeggen gemeenten toe de regels en de praktijk in lijn te brengen met de mensenrechten, zodat iedereen in vrijheid gebruik kan maken van het demonstratierecht.