Inhumane behandeling op Nederlandse terrorismeafdelingen

In een vandaag gepubliceerd rapport stellen Amnesty International en het Open Society Justice Initiative (OSJI) dat de Nederlandse autoriteiten mensen onder inhumane omstandigheden vasthouden op speciale terrorismeafdelingen in De Schie en Vught. Gedetineerden werden onder andere buitensporig lang opgesloten in hun cel en moesten stelselmatig vernederende visitaties ondergaan.

Weliswaar hebben de autoriteiten zich bereid verklaard enkele hervormingen door te voeren, maar deze zijn onvoldoende om de ernstige mensenrechtenzorgen weg te nemen. Het rapport Inhumaan en Onnodig: Mensenrechtenschendingen op de Terroristenafdeling bevat aanbevelingen voor concrete hervormingen van wet- en regelgeving. Amnesty en OSJI roepen op tot onmiddellijke, grondige, onafhankelijke en onpartijdige inspectie van, en sterker toezicht op de Terrorismeafdelingen (TA’s). Op deze manier moet worden gezorgd dat de mensen die daar vastzitten worden behandeld in overeenstemming met de internationale mensenrechtenverplichtingen van Nederland.

Langdurige eenzame opsluiting

In het zestig pagina’s tellende rapport worden diverse maatregelen beschreven die worden toegepast op de TA’s in de twee penitentiaire instellingen. Hieronder zijn het stelselmatig opsluiten van mensen in eenpersoonscellen, vaak  19 tot 22 uur per dag, en de beperking van contact met anderen wanneer zij zich buiten hun cel bevinden. In drie gedocumenteerde gevallen kwamen deze omstandigheden neer op langdurige eenzame opsluiting, wat volgens internationale mensenrechtenstandaarden ten strengste verboden is. Gevangenbewaarders voeren ook veelvuldig ingrijpende en vernederende visitaties uit, waarbij de gedetineerde volledig naakt is. Een van de andere tekortkomingen is dat mensen die van een terroristisch misdrijf worden verdacht — maar nog niet zijn berecht — onder dezelfde omstandigheden worden vastgehouden samen met mensen die veroordeeld zijn. Dit ondermijnt hun recht om geacht te worden onschuldig te zijn tot het tegendeel bewezen is.

Automatische plaatsing

Een belangrijk manco van de TA is het feit dat iemand die wordt verdacht van, of is veroordeeld voor, een aan terrorisme gerelateerd strafbaar feit, automatisch in een Terroristenafdeling wordt geplaatst. De autoriteiten beoordelen niet of iemand daadwerkelijk een concreet risico vormt dat zijn of haar detentie in de TA rechtvaardigt. Gedetineerden zijn niet in staat hun plaatsing en de stelselmatig tegen hen ingezette strenge veiligheidsmaatregelen effectief aan te vechten.

‘Veel van de maatregelen die stelselmatig worden toegepast in de TA kunnen mensen onnodig isoleren en vernederen, en daarmee schenden ze de verplichtingen van Nederland op het gebied van mensenrechten’, aldus Doutje Lettinga van Amnesty Nederland. ‘Zelfs iemand die geen bewezen bedreiging voor de veiligheid vormt, kan in een van de zwaarste detentieregimes van het land worden vastgehouden.’

Effectiviteit

Verschillende geïnterviewden geven aan dat de strenge veiligheidsmaatregelen in de TA, die op alle gedetineerden van toepassing zijn, botsen met het doel van bescherming van de openbare veiligheid. Officieren van Justitie overwegen zelfs om iemand niet aan te klagen voor een strafbaar feit van terroristische aard, om de nadelige gevolgen van plaatsing in de TA te voorkomen.

Er bestaan weinig mogelijkheden voor opleiding en re-integratie in de TA, waardoor het des te moeilijker voor gedetineerden is om zich voor te bereiden op hun terugkeer in de samenleving.

‘De harde behandeling in de TA en het gebrek aan mogelijkheden voor re-integratie, vergroten het risico dat gedetineerden nog meer vervreemd raken, waardoor ze slecht toegerust en niet voorbereid zijn op hun terugkeer in de samenleving’, aldus Horowitz van het Open Society Justice Initiative. ‘De TA negeert de verantwoordelijkheden van Nederlandse penitentiaire inrichtingen op het gebied van reclassering. In plaats daarvan kan het TA-systeem resultaten opleveren die het doel van openbare veiligheid tenietdoen.’

Hervormingen

De autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor de TA hebben de bereidheid geuit de hoeveelheid tijd die gedetineerden samen met anderen hun cel uit mogen te verhogen, en om een aantal op maat gemaakte beveiligingsmaatregelen en re-integratieprogramma’s te introduceren. Deze hervormingen lijken echter ad hoc te zijn en mogelijk arbitrair. Sommige veranderingen zijn afhankelijk van de wil van de gevangenisautoriteiten, en er is zeer weinig transparantie over welke criteria gehanteerd worden als basis voor maatwerkbeslissingen binnen de zwaarbeveiligde TA.

‘Wij juichen de bereidheid van de autoriteiten toe om positieve veranderingen op de TA in overweging te nemen’, aldus Jonathan Horowitz. ‘Hervormingen dienen echter zorgvuldig te worden ontworpen en doorgevoerd, om te zorgen voor maximale transparantie en naleving van de verplichtingen van Nederland op het gebied van mensenrechten. En ze dienen toegepast te worden op een manier die niet arbitrair is.’

Familieleven geschaad en geen privacy

Het TA-systeem wordt ook gekenmerkt door constante surveillance. Veel gedetineerden zeiden dat de bewaking dusdanig was dat zij weigerden persoonlijke en familiekwesties te bespreken tijdens bezoek. Deze constante observatie door meeluisteren, meekijken en fysiek toezicht, gecombineerd met de andere veiligheidsmaatregelen, reduceert bezoek van kinderen en echtgenoten tot oppervlakkige ontmoetingen. Dit ondermijnt het recht op privacy en het recht op eerbiediging van familie- en gezinsleven van gedetineerden.

De buitensporige observatie brengt tevens de vertrouwelijkheid van de relatie tussen arts en patiënt in gevaar, wanneer bewakers aanwezig zijn tijdens medische consulten. Ook heeft dit een verlammend effect op de vertrouwelijke communicatie tussen gedetineerden en advocaten.

Aanbevelingen

Amnesty International en het Open Society Justice Initiative roepen de overheid op ervoor te zorgen dat mensen niet meer automatisch in de TA geplaatst worden uitsluitend op basis van het aan hen ten laste gelegde. Zij roepen de overheid tevens op de strenge veiligheidsmaatregelen voor gedetineerden, zoals langdurige beperkende opsluiting en ingrijpende visitaties waarbij de gedetineerde volledig naakt is, te staken zolang niet wordt beoordeeld of dergelijke maatregelen noodzakelijk en proportioneel zijn. Gedetineerden dienen tevens de mogelijkheid te krijgen hun plaatsing en de veiligheidsmaatregelen effectief aan te vechten. De organisaties roepen ook op tot een onmiddellijke, grondige, onafhankelijke en onpartijdige inspectie van de naleving door de TA van internationale mensenrechtenwetgeving.

De bevindingen zijn gebaseerd op interviews met vijftig mensen, onder wie negentien voormalige TA-gedetineerden, en op een uitgebreide analyse van de internationale mensenrechtenverplichtingen van Nederland.

De eerste van de gespecialiseerde zwaarbeveiligde Terroristenafdelingen in Nederland ging in 2006 open bij een gevangenisinstelling in Vught (Penitentiaire Inrichting Vught). In 2007 volgde een tweede, bij Penitentiaire Inrichting De Schie in Rotterdam. Tot op heden zijn meer dan 160 mensen met de TA in aanraking geweest. De twee TA’s tezamen bieden plaats aan 48 gevangenen.