In Nederland gevestigd bedrijf faciliteert massa-surveillance in Oezbekistan

Oezbekistan voert onwettige massa-surveillance uit op haar burgers. Een door de regering ontworpen systeem geeft de autoriteiten directe toegang tot alle telecommunicatiegegevens van haar burgers zonder dat daarvoor toestemming van een rechter nodig is.

Het in Nederland gevestigde bedrijf Veon (het voormalige VimpelCom), dat actief is op de Oezbeekse telecommarkt via dochteronderneming Beeline, faciliteert de onrechtmatige surveillance van onder andere mensenrechtenactivisten en journalisten. Het hoofdkantoor van Veon bevindt zich in Amsterdam.

Dat blijkt uit het vandaag door Amnesty International gepubliceerde rapport Lees ook: Lees het rapport: We will find you, anywhere .

Surveillance is de norm

In Oezbekistan is surveillance geen uitzondering maar de norm. Hiermee wordt bij burgers een cultuur van constante angst gecreëerd. In het vandaag gepubliceerde rapport wordt de impact van de onwettige surveillance op het leven van (zeven) Oezbeken, die in Oezbekistan maar ook in Europa wonen, beschreven.

Elk telefoongesprek, elke e-mail en zelfs ieder sms’je kan potentieel op straat komen te liggen. Massa-surveillance draagt in Oezbekistan bij aan levensgevaarlijke omstandigheden voor mensenrechtenverdedigers, journalisten en politieke activisten.

De afgelopen jaren heeft Amnesty International ernstige mensenrechtenschendingen door de Oezbeekse autoriteiten gedocumenteerd waaronder willekeurige detentie en marteling.

Dilshod, vluchteling in Zweden

Een van de verhalen die in het vandaag gepubliceerde rapport wordt beschreven is dat van Dilshod (niet zijn echte naam), een politieke activist die naar Zweden is gevlucht. Zijn familieleden durven niet langer contact met hem hebben, omdat politie-agenten bij hen langskwamen nadat ze telefonisch met Dilshod hadden gesproken.

Zelfs zijn tante, die op sterven lag, kreeg een bezoek van een medewerker van de geheime dienst, nadat ze met haar neef had gesproken.

Als we onze vrienden en familie bellen, wordt alles afgeluisterd, dat weten we. Wij [Oezbeken in Zweden] zullen niet onder druk komen te staan of moeilijkheden ondervinden, maar als we ze bellen, zullen zij in de problemen komen.

Aanbevelingen

De regering van Oezbekistan moet haar surveillancewetten grondig herzien en in overeenstemming brengen met internationale normen. Deze hervormingen moeten op zijn minst ervoor zorgen dat toegang tot persoonlijke data pas wordt verleend nadat een rechter heeft vastgesteld dat er sprake is van mogelijke verdachte praktijken.

Het in Nederland gevestigde bedrijf Veon (het voormalige VimpelCom) moet er alles aan doen om geen inbreuk te maken op mensenrechten, waaronder:

• Zich actief verzetten tegen wetten die het bedrijf ervan weerhoudt de privacy van klanten te beschermen.
• Grondig onderzoeken wat de huidige en potentiële effecten van haar bedrijfsactiviteiten in Oezbekistan zijn op mensenrechten.

Mocht blijken dat de repressieve Oezbeekse wetgeving het Veon onmogelijk maakt om met respect voor mensenrechten te opereren, zou Veon moeten overwegen zich terug te trekken van de Oezbeekse markt.

Amnesty nam in januari 2017 contact op met Veon om te informeren welke maatregelen zij en hun dochteronderneming Beeline hebben genomen om het risico op mensenrechtenschendingen in Oezbekistan tegen te gaan. Daarop is tot en met vandaag geen inhoudelijk reactie gekomen.

Van de Oezbeekse autoriteiten heeft Amnesty International geen reactie ontvangen naar aanleiding van de bevindingen in het rapport.

Onder massa-surveillance verstaat Amnesty International het op grote schaal onderscheppen van gegevens waarbij er geen concrete dreiging hoeft te zijn om toch de communicatie van grote groepen burgers te onderscheppen.

Mensenrechtensituatie in Oezbekistan

In Oezbekistan hebben mensenrechtenverdedigers, journalisten en politieke activisten te maken met een constante dreiging. In de afgelopen jaren documenteerde Amnesty International serieuze mensenrechtenschendingen zoals willekeurige detentie, ernstige marteling door politieagenten en medewerkers van de inlichtingendiensten.

Vanwege ernstige bedreigingen, intimidatie en mogelijke vervolging zit er voor veel mensenrechtenverdedigers, journalisten en activisten niets anders op dan te vluchten. De weinige critici die in het land blijven, worden voortdurend in de gaten gehouden door de inlichtingendiensten. Zij worden constant opgeroepen om zich te melden voor ondervragingen op het dichtstbijzijnde politiebureau, worden onder huisarrest geplaatst. Ze mogen geen bijeenkomsten bijwonen met buitenlandse diplomaten of deelnemen aan demonstraties. Ook worden ze vaak mishandeld en opgepakt door de politie of mensen die mogelijk voor de inlichtingendienst werken.

Internationale mensenrechtenstandaard voor bedrijven

Bedrijven dienen op z’n minst alle mensenrechten te respecteren. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in de UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s). In deze standaard ligt de nadruk op het voorkomen van mensenrechtenschendingen door goed beleid en effectieve procedures. Als schendingen toch plaatsvinden dienen deze direct gestopt te worden en slachtoffers gecompenseerd. De verantwoordelijkheid van bedrijven om mensenrechten te respecteren geldt voor eigen activiteiten, maar net zo goed voor de activiteiten van (buitenlandse) dochterondernemingen en toeleveranciers.