In memoriam – Liu Xiaobo, 28 december 1955 – 13 juli 2017

Geschokt en boos was ik, toen ik het hoorde. Liu Xiaobo, de prominente mensenrechtenverdediger en Nobelprijswinnaar die al jarenlang onterecht vastzat, had terminale leverkanker. Op 26 juni werd Liu overgebracht van de gevangenis naar een ziekenhuis. Hij was er slecht aan toe. Zijn vrouw Liu Xia die in Beijing onder huisarrest stond, mocht hem bezoeken. Samen wilden ze naar het buitenland gaan om medische zorg te ontvangen. De Chinese regering weigerde. Het was Liu Xiaobo niet gegund om in vrijheid te sterven.

Liu Xiaobo was de initiatiefnemer van Charta 08, een manifest dat pleitte voor politieke hervormingen in de Volksrepubliek en een einde aan de alleenheerschappij van de Communistische Partij. Hiervoor werd Liu in december 2008 opgepakt. Een jaar later werd hij veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf.

Nobelprijs

In 2010 kreeg Liu de Nobelprijs voor de Vrede. Bij de ceremonie in Oslo werd zijn afwezigheid gesymboliseerd met een lege stoel. Die tiende december voerde de China Daily, de grootste Chinese krant voor buitenlandse lezers, een artikel met de kop ‘Meeste naties steunen China’s standpunt Nobelprijs’. Een zegsvrouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken verklaarde daarin dat ‘China niet zou wijken voor externe druk met betrekking tot de veroordeelde crimineel Liu Xiaobo’. De meeste naties ‘konden niet instemmen met de foute beslissing van het Nobelcomité’ en ‘velen’ hadden dan ook geweigerd naar Oslo te komen. Dat het Amerikaans congres had aangedrongen op Liu’s vrijlating was ‘een grove inmenging in binnenlandse aangelegenheden’. Liu was veroordeeld wegens poging tot omverwerping van de staat, aldus de Chinese overheid: ‘Hoe zou men het vinden als we opriepen tot omverwerping van de Noorse staat, alleen omdat die een paar problemen heeft?’

Gevangenschap

Het was in 2008 niet de eerste keer dat Liu was opgepakt. Zo berichtte Amnesty in januari 1991, toen Liu al twintig maanden in gevangenschap had doorgebracht: ‘Liu Xiaobo, een 35-jarige literatuurcriticus, is in Peking berecht voor “antirevolutionaire propaganda en agitatie”. Liu was een van vier mensen die op 2 juni 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede in hongerstaking gingen om te eisen dat de demonstrerende studenten zich vreedzaam en zonder inzet van het leger zouden kunnen terugtrekken.’

Gedurende 1995 bracht Liu nog eens acht maanden in gevangenschap door. In 1996 werd hij vanwege zijn kritiek op de regering voor drie jaar in een werkkamp geplaatst, een overheidsbeslissing waaraan geen rechter te pas kwam. Al zijn boeken en artikelen waren inmiddels tot verboden lectuur verklaard.

Wetenschappelijke carrière

In 1988 was Liu gepromoveerd op een proefschrift over ‘artistieke en menselijke vrijheid’. Hij had toen een aanstelling als docent aan de lerarenopleiding van Peking. Hij kreeg vervolgens beurzen voor universiteiten in New York, Oslo en Hawaï. Hij keerde terug naar China ten tijde van de studentendemonstraties op het Tian’anmenplein. Vanaf zijn eerste arrestatie in 1989 kreeg hij geen universitaire aanstelling meer en leefde hij van zijn werk, waarvoor buitenlandse uitgevers en universiteiten hem honoraria gaven.

Liu werd internationaal door sinologen en politieke-wetenschappers beschouwd als de dissident met de meest heldere visie op de gebreken van het Chinese systeem en de noodzakelijke hervormingen. In zijn laatste optreden, in de rechtbank in december 2009, zei hij met de hem kenmerkende kalmte: ‘Om het recht op vrijheid van meningsuiting uit te oefenen zoals dat in de grondwet staat, moet je de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een Chinese burger aanvaarden. Niets van wat ik heb gedaan was strafbaar. Maar als ik desondanks voor mijn daden word aangeklaagd, zal ik daarover niet klagen. Ik dank u.’

Liu’s vrouw Liu Xia kreeg eerst sporadisch, later vaker toestemming haar man in de gevangenis te bezoeken. Zijzelf stond sinds de bekendmaking van de Nobelprijs onder huisarrest zonder internet of telefoon. Haar broer kreeg in 2013 elf jaar gevangenisstraf wegen ‘vastgoedfraude’. Prominente wereldburgers zoals Desmond Tutu en Václav Havel schreven open brieven voor Liu Xiaobo, zijn vrouw en zijn zwager. In 2013 tekenden meer dan 450.000 mensen uit 130 landen een petitie en publiceerden 134 Nobelprijswinnaars een open brief. Naar verluidt werd Liu Xia in haar isolement geplaagd door zware depressies. Ook waren er al langer aanwijzingen dat Liu Xiaobo in de gevangenis ernstig ziek was geworden.

Schrijver Tommy Wieringa droeg in 2011 een gedicht van Liu Xiaobo voor. Het gedicht, uit 1999, is op talloze plaatsen voorgelezen in een serie ‘World Wide Readings’  voor Liu en andere gewetensgevangenen.