Jaarlijkse doodstrafrapport: hoogste aantal executies in bijna tien jaar tijd
Het wereldwijde aantal executies is het afgelopen jaar enorm gestegen, vooral in het Midden-Oosten. Dat blijkt uit het jaarlijkse rapport van Amnesty International over het gebruik van de doodstraf, dat vandaag verschijnt.
- Grote stijging van executies in Iran leidt tot hoogste aantal executies sinds 2015;
- Vooruitgang in de VS stokt, met stijgend aantal executies;
- China executeert duizenden mensen, en waarschuwt dat misdaad tot de doodstraf zal leiden;
- Laagste aantal landen ooit dat vooruitgang toont.
In 2023 vonden totaal 1.153 executies plaats. De duizenden executies in China zijn daarbij niet meegerekend. Het totale aantal executies is toegenomen met meer dan 30% ten opzichte van 2022. Dit is het hoogste aantal executies dat Amnesty International heeft gedocumenteerd sinds 2015, toen 1.634 mensen werden geëxecuteerd. Ondanks deze toename, is het aantal landen dat executies uitvoert het laagste ooit.
‘De grote toename van geregistreerde executies heeft voornamelijk met Iran te maken’, zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International. ‘De Iraanse autoriteiten lieten een grote minachting zien voor het menselijk leven en voerden executies voor drugsgerelateerde misdrijven op, wat het discriminerende effect van de doodstraf liet zien op de meest gemarginaliseerde en arme gemeenschappen van Iran.’
‘Ondanks de tegenslagen die we dit jaar zagen, met name in het Midden-Oosten, staan de landen die nog executies uitvoeren steeds meer alleen. Onze acties tegen deze weerzinwekkende straf hebben effect. We gaan daarmee door tot de doodstraf is afgeschaft.’
Top 5 executeurs
In de top 5 van landen waar de meeste executies plaatsvinden staan China, Iran, Saudi-Arabië, Somalië en de Verenigde Staten. Iran nam alleen al 74% van alle geregistreerde executies voor haar rekening, Saudi-Arabië 15%. Somalië en de VS voerden meer executies uit in 2023 dan het jaar ervoor.
Het aantal uitgesproken doodvonnissen nam met 20% toe in 2023, naar een totaal van 2.428.
Meer executies in Iran
In Iran maakten de autoriteiten meer gebruik van de doodstraf om de bevolking angst aan te jagen en hun greep op de macht te versterken. In het hele land werden executies uitgevoerd. In 2023 werden ten minste 853 mensen geëxecuteerd, wat een toename is van 48% ten opzichte van 576 in 2022. De etnische Baluchi-minderheid werd disproportioneel getroffen door executies: 20% van de executies betrof mensen van deze groep, terwijl de Baluchi slechts 5% uitmaken van de totale bevolking van Iran. Ten minste 24 vrouwen en 5 mensen die minderjarig waren ten tijde van het misdrijf werden geëxecuteerd.
Van de geregistreerde executies in Iran werden ten minste 545 onwettig uitgevoerd voor zaken waarop volgens internationale wetgeving geen doodstraf mag staan, zoals drugsgerelateerde misdrijven, diefstal en spionage. Executies voor drugsgerelateerde misdrijven namen sterk toe en maakten 56% uit van het totale aantal executies in 2023, een toename van 89% ten opzichte van de 255 executies uit 2022.
Terugval in de Verenigde Staten en Afrika ten zuiden van de Sahara
Vooruitgang op het gebied van de doodstraf stokte in de Verenigde Staten, waar executies toenamen van 18 naar 24. In de staten Idaho en Tennessee werden wetten geïntroduceerd die executies door middel van een vuurpeleton mogelijk maken, en in de staat Montana werd gekeken naar uitbreiding van de middelen die gebruikt worden bij dodelijke injecties. In de staat South Carolina werd een wet aangenomen die de identiteit van mensen of instanties die betrokken zijn bij de voorbereiding of de uitvoering van executies kan verbergen.
‘Een select aantal Amerikaanse staten liet een koelbloedige toewijding aan de doodstraf zien en een harteloos voornemen om te investeren in het beëindigen van mensenlevens’, zegt Agnès Callamard. ‘Alabama voerde dit jaar executies uit met de wrede nieuwe methode van verstikking met stikstof. Deze niet-geteste methode werd gebruikt om Kenneth Smith te doden, slechts 14 maanden nadat een eerdere executiepoging bij hem mislukte. President Biden moet zijn belofte nakomen om de federale doodstraf af te schaffen.’
Ook in de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara nam het aantal executies flink toe. Het aantal geregistreerde executies verdriedubbelde van 11 in 2022 naar 38 in 2023. Het aantal geregistreerde doodvonnissen in Afrika ten zuiden van de Sahara nam toe met een hoge 66%, van 298 in 2022 naar 494 in 2023. Daarnaast schafte geen enkel land in de regio de doodstraf af in 2023.
Staatsgeheim
Cijfers omtrent de doodstraf en executies zijn in China staatsgeheim. De cijfers van Amnesty International bevatten dan ook niet de duizenden mensen die mogelijk zijn geëxecuteerd in China, het land dat wereldwijd de meeste executies uitvoert. Dit geldt ook voor de cijfers uit Noord-Korea en Vietnam, landen waarvan ook wordt vermoed dat ze veel executies uitvoeren.
Het beperkte aantal officiële berichten uit deze landen laat echter duidelijk aan het publiek zien dat misdaad of kritiek met de doodstraf worden bestraft, wat toont dat de doodstraf nog steeds een middel is in het wapenarsenaal van de staat om controle te houden en kritische stemmen te onderdrukken.
In China publiceerden de autoriteiten berichten in de staatsmedia om mensen eraan te herinneren dat misdrijven als drugshandel en omkoping zwaar worden gestraft en resulteren in executie, terwijl in Noord-Korea een nieuwe wet werd aangenomen die de doodstraf als mogelijke straf oplegt voor mensen die de Koreaanse taal niet gebruiken. Militaire autoriteiten in Myanmar bleven doodvonnissen opleggen in militaire rechtbanken, tijdens geheime en zeer oneerlijke rechtszaken.
Ondanks tegenslagen, zet vooruitgang door
Momenteel hebben 112 landen de doodstraf helemaal afgeschaft. 144 Landen hebben de doodstraf in wet of praktijk afgeschaft.
In 16 landen werden executies geregistreerd, het laagste aantal sinds Amnesty International de cijfers bijhoudt. In Belarus, Japan, Myanmar en Zuid-Sudan werden geen executies geregistreerd, in tegenstelling tot 2022.
In Azië trok Pakistan de doodstraf in voor drugsgerelateerde misdrijven, en de verplichte doodstraf werd afgeschaft in Maleisië. De autoriteiten van Sri Lanka lieten weten dat de president geen plannen had om doodvonnissen te ondertekenen, wat de zorgen omtrent het heruitvoeren van executies vermindert.
Hoewel geen land ten zuiden van de Sahara de doodstraf afschafte, zijn wetten hiertoe in behandeling in Kenia, Liberia en Zimbabwe. In Ghana stemde het parlement vóór twee wetten die de doodstraf uit de huidige wetgeving halen, maar deze wetten waren eind 2023 nog niet in werking getreden.
‘De discriminatie en willekeurigheid die samenhangen met het gebruik van de doodstraf maken de mensenrechtenschendingen van onze strafwetsystemen alleen maar erger’, zegt Agnès Callamard. ‘De kleine minderheid van landen die de doodstraf wil blijven gebruiken, moeten meebewegen met de tijd en de straf voor eens en altijd afschaffen.’
Bij de Algemene Vergadering van de VN dit jaar zal de doodstraf weer kritisch worden bekeken. Amnesty International roept alle regeringen op om zich te scharen achter de oproep van de VN om het gebruik van de doodstraf te stoppen, als belangrijke uiting van toewijding aan de mensenrechten.
