Historische verkiezingen in Turkije: dieptepunt of keerpunt?

Het kan niemand zijn ontgaan: morgen gaan kiezers in Turkije naar de stembus. Ook de Nederlandse media berichten uitgebreid over de ‘historische’ verkiezingen. Niet omdat het spannend is welke partij als grootste uit de bus komt: net als bij verkiezingen in de afgelopen jaren staat al vast dat de regeringspartij AKP de meeste stemmen krijgt. De grote vraag is of de pro-Koerdische Democratische Volkspartij HDP de kiesdrempel van 10% haalt.

Door: Marjanne de Haan, Turkije-coördinator, Amnesty Nederland

Het zou een keerpunt zijn voor de gestage opmars van de AKP en met name de onbetwistbare leider Recep Tayyip Erdoğan, sinds augustus 2014 president. Officieel staat hij uit hoofde van zijn functie boven de partijen, maar dat belet hem niet om mee te regeren en nu actief campagne te voeren. Welbeschouwd zijn de verkiezingen een referendum over hemzelf. Erdoğan wil een presidentieel systeem invoeren dat de president veel meer macht geeft. Maar de kans dat de AKP voldoende zetels krijgt om eigenhandig of via een referendum de grondwet aan te passen lijkt klein. Als de HDP de drempel haalt, verliest de AKP zo’n 50 zetels en mogelijk zelfs haar meerderheid. Dan moet de partij na 13 jaar alleenheerschappij een coalitie aangaan.

Tegenstem

Meerderheid of niet, met de HDP in het parlement zijn de kansen voor een echte oplossing voor de problemen van de Koerdische minderheid aanzienlijk groter. Partijleider Selahattin Demirtaş heeft de HDP omgeturnd tot een links-liberale, inclusieve partij. Op de kieslijst staan kandidaten uit etnische en religieuze minderheden, openlijk homoseksuelen en veel vrouwen. Toen een AKP-kandidaat hem op tv trachtte te provoceren door te vragen naar zijn mening over het homohuwelijk, antwoordde de voormalige mensenrechtenadvocaat Demirtaş ad rem dat hij gelukkig getrouwd is met zijn vrouw, ‘maar bedankt voor het aanzoek’. De charismatische Demirtaş is trouwens niet zozeer de reden dat veel niet-Koerden op de partij stemmen: hun motivatie is de macht van de autoritaire Erdoğan inperken, soms ondanks hun zorg dat de HDP nauw gelieerd zou zijn aan de PKK. Een strategische tegenstem dus. In Turkse media en op Twitter buitelen de uitslagprognoses en coalitiemogelijkheden over elkaar heen, maar de peilingen zijn weinig betrouwbaar. Kortom: afwachten.

Zorgelijk

Een ding is zeker, ook na morgen blijft de AKP de machtigste partij. En ook na morgen blijft de situatie omtrent de vrijheid van meningsuiting en van vereniging in Turkije uiterst zorgelijk. Als de HDP net wel of net niet de 10% haalt, zou er wel eens onrust kunnen uitbreken vanwege vermeende verkiezingsfraude – meer dan 50.000 vrijwilligers treden zondag op als waarnemer. De onlangs aangenomen draconische veiligheidswet is nog nauwelijks ingezet tijdens de campagnetijd, maar daar zou wel eens snel verandering in kunnen komen. De vermoedelijke aanslag tijdens een HDP-bijeenkomst gisteren in Diyarbakir heeft de spanningen doen oplopen. Een nieuwe golf aan lasterzaken tegen journalisten, oppositie en critici is eveneens waarschijnlijk.

Bizimle misin?

De collega’s van de Turkse Amnestysectie volgen de ontwikkelingen op de voet. En ze gingen op lobbytour: ze klopten aan bij alle 20 partijen die meedoen aan de verkiezingen met de vraag: ‘Bizimle misin?’ Letterlijk: ben je met ons? Amnesty Turkije vroeg de partijleiders om een lijst met zeven eisen te onderschrijven. Bijvoorbeeld ‘voor een land dat mensenrechten respecteert’, ‘voor een land zonder politiegeweld en straffeloosheid’ of ‘voor een land dat alle vormen van geweld tegen vrouwen voorkomt’.

En hoe ging het? ‘Ik heb me gek gebeld’, vertelt campaigner Begüm Başdaş vanuit Istanbul. ‘We hebben gesproken met leiders van twintig partijen, inclusief de grootste vier.’ Uiteindelijk hebben slechts vier partijen zich gecommitteerd aan de Amnestylijst: de HDP en drie kleine liberale partijen. ‘Voor onze contacten en zichtbaarheid onder politieke partijen was het heel nuttig’, aldus Başdaş. ‘En het was een hele ervaring. Politici konden zich meestal wel vinden in onze eisen. Maar ze bekijken mensenrechten vaak vanuit een ideologisch perspectief.’ De campagne is een begin. ‘We zullen de partijen en hun parlementariërs aan hun belofte houden’, stelt campagnemanager Ruhat Sena Aksener in een verklaring. Reken maar.

Keerpunt of dieptepunt?

Belangrijker nog: Amnesty blijft aandacht vragen voor de flagrante schendingen van de vrijheid van meningsuiting en van vreedzaam protest, het excessieve politiegeweld en de wijdverbreide straffeloosheid in het politieapparaat en de willekeur van een uiterst gepolitiseerd, nauwelijks nog onafhankelijk rechtssysteem. Laten we hopen dat morgen de autoritaire koers van de AKP en de machtswellust van president Erdoğan worden gekeerd. Geen dieptepunt voor de wankele Turkse rechtsstaat, maar een keerpunt.