Nieuw onderzoek Amnesty International laat zien dat aanpak overheid etnisch profileren tekortschiet
Het Nederlandse kabinet doet te weinig om mensen in Nederland te beschermen tegen etnisch profileren. Door schandalen van de afgelopen jaren over discriminerende werkwijzen bij onder meer de politie, de Koninklijke Marechaussee, de Belastingdienst en DUO is duidelijk geworden dat het om een structureel en overheidsbreed probleem gaat. Het kabinet heeft echter nog altijd geen effectieve maatregelen genomen om etnisch profileren tegen te gaan.
Dit concludeert Amnesty International in het rapport ‘Etnisch profileren is overheidsbreed probleem – Nederlandse overheid moet burgers beschermen tegen discriminerende controles’, dat vandaag, op de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie, verschijnt. Het rapport beschrijft hoe de overheid weliswaar stappen heeft gezet, maar dat de aanpak van etnisch profileren stagneert en niet overeenkomt met mensenrechtenverdragen. Het kabinet laat reële risico’s op etnisch profileren bestaan. De overheid kan en moet maatregelen nemen om etnisch profileren te voorkomen. In het rapport doet Amnesty International concrete aanbevelingen hiervoor en worden voor het eerst alle voorbeelden van overheidsorganisaties bij elkaar gebracht waardoor de breedte en de verscheidenheid van etnisch profileren duidelijk wordt.
‘Verschillende overheidsorganisaties hebben stappen gezet om etnisch profileren tegen te gaan, maar deze stappen zijn vrijblijvend en onvoldoende om echt verschil te maken. Burgers in Nederland zijn niet effectief beschermd tegen discriminatie door de overheid’, zegt Gwen van Eijk, onderzoeker Amnesty International.
Verplichting om maatregelen te nemen
De overheid controleert burgers ook als er geen concrete aanwijzingen zijn dat ze een wet of regel overtreden. Een van de aanbevelingen uit het rapport is dat de overheid burgers als individuen (en niet als groep) moet behandelen en hen vanuit vertrouwen moet benaderen.
Onder internationaal recht moet de Nederlandse overheid het recht op non-discriminatie respecteren. De overheid mag niet discrimineren en moet zorgen dat wetgeving en beleid van overheidsinstantie niet leiden tot discriminatie. Internationale mensenrechtenorganen die toezicht houden op mensenrechtenverdragen hebben herhaaldelijk aanbevelingen gedaan aan Nederland om etnisch profileren tegen te gaan.
Het is belangrijk dat het kabinet uitdraagt dat etniciteit, nationaliteit en andere afkomstgerelateerde kenmerken nooit een rol mogen spelen bij beslissingen van overheidsorganisaties om mensen te controleren in een zoektocht naar potentiële normovertreders.
Dit werd in februari 2023 nog bevestigd door het gerechtshof in Den Haag, in een rechtszaak die Amnesty International met een coalitie had aangespannen tegen de staat over etnisch profileren door de Koninklijke Marechaussee.
Risicoprofilering en algoritmen
Een andere maatregel die de overheid moet nemen is dat er wettelijk vastgelegde regels komen voor overheidscontroles, zodat ambtenaren en burgers weten wat wel en niet mag. Overheidsorganisaties hebben zeer ruime bevoegdheden om mensen te controleren en zetten steeds vaker risicoprofilering en algoritmen in. Dit zet de deur open voor machtsmisbruik en etnisch profileren. Alle overheidsorganisaties moeten zich verantwoorden over hoe ze burgers controleren en over wat ze doen om etnisch profileren te voorkomen. Toezichthouders zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, de Nationale Ombudsman en het College voor de Rechten van de Mens moeten adequate bevoegdheden en voldoende capaciteit hebben om onderzoek te kunnen doen en indien nodig handhavend op te treden.
Etnisch profileren is altijd on(te)recht
Etnisch profileren is een vorm van institutioneel racisme en rassendiscriminatie en is in strijd met de mensenrechten. Wanneer burgers mede op grond van hun huidskleur, etniciteit, nationaliteit, religie of andere afkomstgerelateerde kenmerken worden geselecteerd voor een controle of in de gaten worden gehouden, is sprake van etnisch profileren. Daarvan kan ook sprake zijn wanneer een ogenschijnlijk neutrale werkwijze mensen met bepaalde etnische of religieuze kenmerken bijzonder raakt.
Etnisch profileren wordt door mensen als vernederend en stigmatiserend ervaren en draagt bij aan negatieve beeldvorming over bepaalde groepen burgers. Discriminatie door de overheid tast het vertrouwen van burgers in de overheid aan. Daarnaast is niet bewezen dat etnisch profileren effectief is.
Amnesty International voert sinds eind 2023 samen met Controle Alt Delete campagne om het kabinet op te roepen om etnisch profileren aan te pakken. Meer dan 33.000 mensen hebben de petitie al ondertekend. Honderden mensen deelden hun eigen ervaring met etnisch profileren via de kaartenactie. Op 23 maart a.s. neemt Amnesty International deel aan de landelijke demonstratie tegen racisme en discriminatie.
