‘Helaas heb ik slecht nieuws’

Het is dinsdag 6 juni. Ik print mijn visum voor Turkije uit op het moment dat het nieuws binnenkomt dat de voorzitter van Amnesty Turkije, Taner Kiliç, is opgepakt. Kiliç werkt al tientallen jaren voor mensenrechtenorganisaties in Turkije. Hij is een zeer gerespecteerde advocaat. Zijn arrestatie maakt deel uit van de grootschalige repressie van mensenrechten die plaatsvindt na de mislukte staatsgreep op 15 juli 2016. Tienduizenden ambtenaren werden ontslagen en honderden journalisten zijn gedetineerd vanwege het geven van ‘steun aan terroristische organisaties’. Honderden mediakanalen en kranten zijn gesloten. Inmiddels is duidelijk dat de mislukte staatsgreep wordt aangegrepen om alle critici de mond te snoeren.

Amnesty International ontsprong tot nu toe de dans. Internationale organisaties genieten meestal meer bescherming dan lokale ngo’s. Wij in Nederland zijn maar laffe kantooractivistjes, zei onze collega Anneke Bosman altijd, wanneer ze ons vergeleek met lokale mensenrechtenverdedigers die hun werk moeten doen onder autoritaire regimes. Maar hoe zit dat dan nu met onze Turkse Amnesty-collega’s in Istanbul na de arrestatie van hun voorzitter? Kunnen zij nog hun werk doen onder de dreiging opgepakt te worden? Zijn ze bang? Hoe gaan ze om met de stress?

Nadat ik hoor over de arrestatie van Taner bel ik Deniz, een van onze collega’s in Istanbul, om te horen of alles okee is. Aan de telefoon klinkt ze rustig: ‘Ja hoor alles goed, je komt toch nog wel?’

Later, in Istanbul, vraag ik haar hoe het kon dat ze zo rustig was. ‘Ik heb snel geleerd kalm te blijven in dit soort situaties. De dagen na de mislukte staatsgreep waren de meest stressvolle in mijn leven. De dag van de mislukte staatsgreep was natuurlijk spannend, maar voor Amnesty begon de spanning pas daarna. Het crisisteam van Amnesty kwam direct naar Istanbul en begon onderzoek te doen naar schendingen die plaatsvonden in de nasleep van de mislukte staatsgreep. Snel na de publicatie van ons rapport over martelingen kregen we van alle kanten kritiek. We kregen tweets van mensen die ons ervan beschuldigden nepnieuws te verspreiden. Ze twitterden ook ons adres. Ons kantoor is toen drie dagen dicht gegaan.’ Maar dat is een jaar geleden, ‘toen was ik jong!’, zegt ze met een knipoog.

Deniz zegt ook te hebben geleerd van haar collega Emek. ‘Emek is altijd heel kalm in crisissituaties. Die dinsdagochtend waren we allemaal rustig koffie aan het drinken achter ons bureau. Emek liep langs alle kamers en vroeg ons heel kalm om over twee minuten in de vergaderruimte te verzamelen. ‘Helaas heb ik slecht nieuws’, zei ze toen we bij elkaar waren. Taner was gearresteerd.

Emek: ‘Ja, ik ben heel rustig in dat soort situaties. Pas later, toen ik ’s avonds laat in bed lag, begon ik na te denken en werd ik emotioneel. Ik dacht aan Taner, hoe het met hem zou zijn, waar hij zou slapen.’

Ik vraag hoe het mogelijk is om in deze omstandigheden nog dit mensenrechtenwerk te kunnen doen. Emek zegt dat Amnesty Turkije nog aan alle acties meedoet die gaan over de situatie in dit land. ‘Amnesty’s laatste rapport ging over een riskant onderwerp, de willekeurige ontslagen van duizenden ambtenaren, maar we hebben het toch gepromoot. Amnesty’s werk is juist nu heel erg waardevol, want de meeste lokale organisaties ondervinden grotere problemen dan wij.’

Tijdens ons gesprek wordt ze constant gebeld en geappt. En er worden sigaretten gerookt. Veel sigaretten. Emek zegt: ‘Ik voel wel stress. Maar ik deal met mijn stress door de gewone dingen te blijven doen, naar de sportschool te gaan, vrienden te ontmoeten, te fietsen. Zo raakt mijn hoofd leeg.’ Ze denkt even na en zegt: ‘ Weet je, het meest belangrijke voor mij is dat ik een eerbaar persoon blijf. Dat wanneer ik oud ben en terugkijk op mijn leven, ik kan zeggen dat ik eervol ben gebleven en het juiste heb gedaan.’

Het is vrijdag 9 juni. Ik ben weer terug in Nederland en we krijgen het nieuws dat duidelijk maakt hoe ernstig de situatie voor Taner is. Hij blijkt opgepakt te zijn op verdenking van betrokkenheid bij de Gülen-beweging en wordt aangeklaagd voor lidmaatschap van een terroristische organisatie. Amnesty eist zijn onmiddellijke vrijlating is begonnen wereldwijd actie voor hem te voeren. We stoppen niet totdat hij vrij is.