Grote zorgen over nieuwe vrijheidsberovende maatregelen voor asielzoekers

De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid wil meer asielzoekers tijdens hun procedure in vreemdelingenbewaring plaatsen en een sobere opvanglocatie creëren waar de vrijheid wordt beperkt en ‘kansarme’ asielverzoeken versneld kunnen worden afgedaan. Amnesty International maakt zich hier zorgen over.

Dat schrijft staatssecretaris Van der Burg in zijn brief van 29 juni 2022. Hij schrijft dit in een brief over de aanpak van overlastgevers, maar raakt hiermee ook mensen die niets hebben misdaan. Amnesty International roept op om niet op voorhand asielverzoeken als ’kansarm’ te bestempelen en asielzoekers niet op te sluiten terwijl zij nog hun asielprocedure doorlopen.

Meer vreemdelingenbewaring in strijd met mensenrechten

Volgens internationale en Europese wetgeving mogen asielzoekers alleen worden opgesloten als het een laatste redmiddel is en het zo kort mogelijk duurt. Vreemdelingendetentie is volgens recente onderzoeken, waaronder de VN-organisatie World Health Organization (WHO), schadelijk voor de fysieke en psychische gezondheid van asielzoekers.

Amnesty International vraagt al jaren aandacht voor de schadelijke gevolgen van vreemdelingenbewaring en de strijdigheid met mensenrechten. Ondanks deze kennis wil de staatssecretaris meer mensen vastzetten in vreemdelingenbewaring. Ook als zij geen overlast geven maar hun nationaliteit en identiteit niet vaststaat. Verreweg de meeste asielzoekers hebben geen paspoort, identiteitskaart of andere documenten.

Uit Amnesty’s rapport ‘Bewijsnood, wanneer nationaliteit en identiteit ongeloofwaardig worden bevonden’ blijkt dat de bewijslast om de nationaliteit en identiteit vast te stellen in Nederland te hoog ligt en de menselijke maat ver te zoeken is. Mensen opsluiten omdat hun nationaliteit of identiteit (nog) niet vaststaat, schendt mensenrechten en brengt veel psychische en lichamelijke schade toe. Het gaat hier om detentie van mensen die strafrechtelijk niets hebben misdaan. Het wordt tijd dat mensenrechten en de menselijke maat centraal komen te staan in het beleid. Meer mensen van hun vrijheid beroven, lost niets op.

Niet op voorhand de kansen van het asielverzoek inschatten

De staatssecretaris wil naast meer vreemdelingenbewaring ook een nieuwe procesbeschikbaarheidslocatie (PBL) opstarten met sobere opvang voor asielzoekers uit zogenaamd ‘veilige’ landen óf mensen die een vergunning hebben in een ander Europees land. Mensen moeten beschikbaar blijven op de sobere locatie, wat neerkomt op vrijheidsbeperking. Amnesty International vindt het uitzonderen van asielzoekers met een zogenaamd ‘kansarme asielaanvraag’ en de verstrekkende consequenties die daaraan verbonden zijn zeer zorgelijk. Er zijn wel degelijk vluchtelingen uit zogenaamd ‘veilige’ landen afkomstig, die gegronde redenen hebben om te vrezen voor vervolging in de zin van het Vluchtelingenverdrag. Amnesty International kent meerdere zaken waarbij iemand toch een vergunning kreeg omdat diegene gevaar liep in een zogenaamd ‘veilig’ land van herkomst. Asielzoekers moeten voldoende tijd en ruimte krijgen om de noodzakelijke documenten te verzamelen en in te dienen, zodat hun verzoek eerlijk en volledig behandeld kan worden.

Ongewenstverklaring

De staatssecretaris kondigt aan dat hij nog voor de zomer met een voorstel komt rond de zogenaamde ‘ongewenstverklaring’. Hierdoor worden asielzoekers waarvan hun asielaanvraag is afgewezen strafbaar gesteld, wat in principe neerkomt op een zoveelste poging om strafbaarstelling van illegaliteit in te voeren. Dit is symboolpolitiek die terugkeer niet zal bevorderen. Het gevaar dreigt juist dat uitgeprocedeerde asielzoekers uit angst voor de strafbaarstelling zich meer aan het toezicht onttrekken en sneller slachtoffer worden van mensenhandel en uitbuiting.

De strafbaarstelling zou een aantasting van mensenrechten zijn en treft de meest kwetsbaren. Het is daarom een uiterst zorgelijke maatregel waar de staatssecretaris vanaf moet zien.