Geweld door Belarussische troepen tegen vluchtelingen en migranten na pushbacks vanuit de EU

Vluchtelingen en migranten die via Belarus de EU binnenkomen en vervolgens weer worden uitgezet naar Belarus worden daar mishandeld of zelfs gemarteld door Belarussische veiligheidstroepen. Dit blijkt uit nieuw bewijs dat is verzameld door Amnesty International. Ook worden ze in onmenselijke omstandigheden vastgehouden of afgeperst.

Uit schrijnende getuigenissen blijkt dat mensen, onder wie ook gezinnen met kleine kinderen, werden geslagen met wapenstokken of geweerkolven en bedreigd met politiehonden. Ook moesten zij gedwongen in gevaarlijke omstandigheden de grens oversteken door zowel de Belarussische als de Poolse autoriteiten, onder meer via een snelstromende rivier.

‘Gestrand in niemandsland’

‘Mensen op deze grens zitten klem tussen twee muren’, zegt Amnesty-onderzoeker Jennifer Foster. ‘Ze zijn feitelijk gestrand in een niemandsland waar zij lijden door honger en schokkende wreedheden gepleegd door Belarussische troepen. Die dwingen hen de grens naar Polen over te gaan waar ze vervolgens weer systematisch worden teruggestuurd door de Poolse grenspolitie. De twee landen spelen een smerig spel met mensenlevens.’

Amnesty International interviewde in totaal 75 mensen die tussen juli en november 2021 naar Belarus zijn gelokt met de valse belofte dat ze via dit land makkelijk de EU konden binnenkomen. Ze werden vervolgens vanuit EU-landen teruggestuurd, waaronder uit Polen. Amnesty sprak met 66 Irakezen, een Libanese en een Soedanese man en zeven Syriërs die vanuit Egypte, Libanon of Syrië waren afgereisd. Omdat meerdere mensen met familie of vrienden reisden, gaan de getuigenissen over de ervaringen van in totaal 192 getroffen mensen.

Belarus: mishandeling langs de grens

Belarussische veiligheidstroepen maakten zich schuldig aan mishandeling die in sommige gevallen volgens Amnesty International marteling betreft. Mensen hadden geen toegang tot voedsel, water, onderdak of sanitaire voorzieningen. Telefoons en geld werden gestolen of mensen werden afgeperst en moesten steekpenningen betalen aan Belarussische troepen.

De mensen kregen hiermee te maken toen ze vanuit de hoofdstad Minsk werden verplaatst naar het feitelijke niemandsland aan de grens met Polen, Letland en Litouwen. Ze werden afgezet op zogenaamde “verzamelplaatsen” binnen de met prikkeldraad omheinde grenszone, vervolgens werden ze met geweld gedwongen de grens over te steken. Ook werden ze door de Belarussische autoriteiten gedwongen ijskoude rivieren over te steken en met honden opgejaagd.

Hondenbeten

Een Syrische man vertelde dat hij met een groep van ongeveer 80 mensen in een militaire wagen naar de grens werd gebracht: ‘Ze haalden ons eruit…er zaten zo’n tien [Belarussische] soldaten en ze hadden vier honden. Ze zeiden dat ze die honden zouden loslaten, dus als we niet hard zouden rennen, zouden ze ons bijten. De soldaten renden achter ons aan en sloegen iedereen die niet hard genoeg rende met wapenstokken. Nadat ze zo’n 200 meter achter ons aan hadden gezeten, draaiden ze zich om en lieten ons achter in de bufferzone middenin het bos. Families waren van elkaar gescheiden en mensen die door de honden waren gebeten, waren aan het bloeden.’

Eenmaal op een “verzamelplaats” aangekomen, mochten mensen niet meer weg uit de omheinde bufferzone en zaten ze dagen of zelfs weken vast onder onmenselijke omstandigheden. Ze hadden soms dagenlang niets te eten of hadden maar een klein beetje water of brood bij zich. Er waren geen sanitaire voorzieningen en ze hadden geen onderdak. Verschillende mensen verklaarden dat ze de “verzamelplaatsen” en de grenszone alleen mochten verlaten na betaling van steekpenningen.

‘Bijna bewusteloos’

Een Koerdisch-Syrische familie met wie Amnesty sprak zat 20 dagen vast in de omheinde zone. Ze aten maar een keer per dag en brachten een keer zeker een etmaal door zonder dat ze hun twee kinderen wat te eten konden aanbieden. De vader van het gezin vertelde: ‘We waren soms bijna bewusteloos en hadden continu honger en dorst. We kregen geen hulp, noch van Poolse soldaten, noch van de Belarussen.’

Belarussische troepen sloegen ook mensen in elkaar op het moment dat ze het omheinde grensgebied binnenkwamen en stalen hun telefoons en geld. Een Koerdisch-Iraakse man vertelde Amnesty: ‘Sommigen hadden ijzeren boksbeugels en laarzen met stalen punten. Ze schopten ons terwijl we op de grond lagen en we moesten onze telefoons en geld inleveren. Mijn lichaam was nadien bont en blauw.’

Internationale mensenrechten beschermen het recht om asiel aan te vragen, alsook het recht om te worden gevrijwaard van marteling of mishandeling. Belarus schendt deze rechten op overduidelijke wijze terwijl het land gebonden is aan verdragen die deze rechten beschermen.

Polen: Pushbacks nu standaardpraktijk

De meeste mensen die het lukte om de grens met Polen over te steken, werden aan de overkant na een paar honderd meter meteen aangehouden door Poolse veiligheidsagenten en teruggedreven. Amnesty International documenteerde ook verschillende gevallen van mensen die erin slaagden om verder het Poolse grondgebied binnen te komen. Sommige liepen dagenlang totdat ze alsnog werden opgepakt door de Poolse autoriteiten of ze benaderden zelf de autoriteiten omdat ze al dagen zonder voedsel of onderdak doorbrachten.

Op een persoon na werd iedereen waar Amnesty mee sprak teruggestuurd naar Belarus zonder enige vorm van proces. Ondanks dat verschillende mensen aangaven dat ze asiel wilden aanvragen in de EU, werden ze toch door middel van illegale pushbacks uitgezet. Dit is in strijd met internationale verplichtingen en EU-verdragen.

Pepperspray tegen kinderen ingezet

Poolse veiligheidsdiensten moeten getuige zijn geweest van mishandeling van vluchtelingen en migranten aan de Belarussische kant, maar toch stuurden zij mensen terug. De meeste mensen die Amnesty sprak, vertelden dat hun telefoons waren stukgemaakt door de Poolse troepen en soms werden mensen ook gewelddadig behandeld aan de Poolse zijde. Kinderen werden met pepperspray besproeid en volwassenen werden rivieren in geduwd.

Een Syrische man die met zijn vrouw en twee kinderen reisde, vertelde dat Poolse troepen hen in een militaire vrachtwagen stopten: ‘Het was groot genoeg voor vijftig tot zestig migranten en ze reden ongeveer een uur. Toen duwden ze ons terug de bufferzone in. In de vrachtwagen gebruikte een soldaat weer pepperspray tegen ons, mijn zoon en dochter huilden bijna een uur lang.’

‘Als je niet kon zwemmen, verdronk je’

Een Iraakse Yezidi zei dat hij een uur nadat hij de grens met Polen was overstoken weer werd opgepakt door de Poolse troepen en samen met verschillende andere mannen naar een smalle rivier werd gebracht op de grens met Belarus: ‘De rivier was maar 10 tot 15 meter breed, maar hij was diep en het water stroomde snel. Ze dwongen ons uit de wagens en duwden ons het water in. Wie het water niet inging, werd geslagen met wapenstokken. [Ze] hadden ook honden. Vrouwen, kinderen en sommige mannen werden ergens anders naartoe gebracht. Ik zag een man die door de stroming werd meegesleurd. Als je niet kon zwemmen, verdronk je.’

Polen schendt overduidelijk het internationaal recht en internationale standaarden zoals het verbod op marteling of andere vormen van mishandeling. Het non-refoulement-principe bepaalt dat autoriteiten niemand naar een land mogen sturen waar hij of zij gevaar loopt op vervolging, marteling of andere vormen van mishandeling.

Europese Commissie treedt niet op tegen misstanden

Ondanks grove mensenrechtenschendingen door de EU-landen die grenzen aan Belarus lukt het de Europese Commissie (EC) maar niet om juridische procedures in te voeren voor de handhaving van Europese wetten. Bovendien heeft de EC begin december 2021 juist een voorstel gedaan voor noodmaatregelen waardoor Letland, Litouwen en Polen kunnen afwijken van EU-regels. In het voorstel staat dat asielzoekers 20 weken aan de grens mogen worden vastgehouden met minimale waarborgen en dat uitzettingen worden vergemakkelijkt. Dit voorstel is niet te rechtvaardigen en zal het rechtskader van de EU op het gebied van migratie en asiel volgens Amnesty International verzwakken.

‘Duizenden mensen, onder wie vele die op de vlucht zijn voor oorlog en conflict, komen vast te zitten in Belarus in hartje winter en onder extreem precaire omstandigheden’, zegt Jennifer Foster. ‘In plaats van hulp te krijgen die ze hard nodig hebben, worden ze onderworpen aan bruut geweld. Belarus moet dit geweld onmiddellijk stoppen en EU-lidstaten moeten mensen de kans geven om aan deze grove schendingen te ontsnappen en ze al helemaal niet meer terugsturen naar Belarus waar ze keer op keer met geweld te maken krijgen.’

Volgens Amnesty International lopen de mensen met een irreguliere status die nu nog vastzitten in Belarus een groot risico op schendingen van hun mensenrechten. Nu het aantal gestrande asielzoekers in het land enorm toeneemt, zijn de Belarussische autoriteiten begonnen met het gedwongen terugsturen van mensen naar hun land van herkomst waarbij er geen rekening wordt gehouden met de risico’s die de mensen lopen. Veel mensen met wie Amnesty sprak, werden gedwongen teruggestuurd naar Syrië en niet naar de landen waaruit ze zijn vertrokken, zoals Egypte, Turkije en Libanon, wegens inreisverboden.

Reactie op EU-sancties

Vanaf juni 2021 groeide het aantal mensen dat via Belarus het EU-grondgebied binnenkwam sterk. EU-leiders omschrijven dit als een “hybride bedreiging” georkestreerd door de Belarussische autoriteiten als reactie op EU-sancties. Die waren ingesteld na de wijdverbreide mensenrechtenschendingen na de omstreden presidentsverkiezingen van 2020 die leidden tot massale, vreedzame protesten.

Amnesty International verzocht de Belarussische autoriteiten om toegang tot het grensgebied om te kunnen spreken met gestrande mensen. De autoriteiten verklaarden: ‘De Belarussische zijde ziet geen enkel nut in het bezoek van vertegenwoordigers van Amnesty International met het aangegeven doel’.