Gebruik isolatie in vreemdelingendetentie sterk toegenomen
De afgelopen jaren is het aantal mensen dat in vreemdelingendetentie in isolatie werd geplaatst flink toegenomen, ondanks het voornemen van de overheid om een vrijer regime te hanteren en isolatie minder vaak toe te passen. Dit blijkt uit een vandaag gepubliceerd onderzoek van Amnesty International, Dokters van de Wereld en het Meldpunt Vreemdelingendetentie. De organisaties roepen de regering op te stoppen met isolatie in vreemdelingendetentie en het voorstel voor de nieuwe Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring aan te passen.
Uit het rapport Isolatie in vreemdelingendetentie blijkt dat isolatie zowel in beleid als praktijk nog steeds niet wordt teruggedrongen, ook al is de overheid zich bewust is van de risico’s hiervan. Het aantal keer dat isolatie werd opgelegd verdubbelde bijna tussen 2016 en 2019.
- In 2016 werd gemiddeld 59 keer per maand isolatie opgelegd, in 2019 110 keer; een toename van 86%.
- De bezettingsgraad nam in dezelfde periode minder hard toe, namelijk van 330 in 2016 naar 430 in 2019; een toename van 30%.
Ook in eigen cel sprake van isolatie
Mensen kunnen in hun eigen cel worden geïsoleerd of in een traditionele isoleercel. Het isoleren in de eigen cel is het meest toegenomen. Dit is in de meeste gevallen geen lichter middel dan opsluiting in een isoleercel. Ook hier kan er sprake zijn van onthouding van zintuiglijke prikkels en is er een significant verlies van autonomie en een forse beperking van activiteiten en van betekenisvol contact met anderen.
Isolatie als straf en als ordemaatregel
Mensen in vreemdelingendetentie kunnen voor straf, maar ook op grond van een ordemaatregel in isolatie worden geplaatst. Dit laatste gebeurt vaak om medische redenen, waarbij gevreesd wordt voor de eigen veiligheid van iemand, zoals bij suïcidale uitlatingen.
Vooral isolatie als straf nam tussen 2016-19 fors toe. Ook kan de straf soms lang duren. Als een persoon bijvoorbeeld een meerpersoonscel weigert, mag die volgens de wet maximaal twee weken geïsoleerd worden. Deze strafmaatregel kan telkens opnieuw worden opgelegd. Er zijn meerdere gevallen bekend van mensen die hierdoor een half jaar lang in isolatie zaten.
Schadelijke effecten
Veel vreemdelingen en asielzoekers hebben in het verleden – zowel in het land van herkomst als onderweg hiernaartoe – traumatiserende ervaringen ondergaan. Door de detentie en de onzekerheid over de toekomst nemen de spanningen toe. Regelmatig leidt gedrag dat voortkomt uit deze psychische problematiek tot plaatsing in een isoleercel. Isolatie is een extreme vorm van opsluiting en versterkt de impact die de detentie zelf al heeft op mensen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat isolatie schadelijke effecten heeft op de gezondheid van veel mensen.
Het gaat echt niet meer goed. Ik word gek. Soms doet mijn lichaam het niet meer en tikt er iets in mijn hoofd. Ik kan niet meer denken. Lezen gaat ook niet meer. Ik weet niet of ik er volgende week nog ben. Wat heeft het voor nut? Ze maken mij gek hier en ik blijf maar achter de deur. Ik weet het niet meer.
Volgens internationale mensenrechtenverdragen mag isolatie alleen worden opgelegd als laatste redmiddel: alles moet in het werk zijn gesteld om isolatie te voorkomen. En als het uiteindelijk toch noodzakelijk blijkt, moet iemand zo kort mogelijk geïsoleerd worden.
Nieuwe Wet vreemdelingenbewaring breidt mogelijkheden isolatie uit
Naar aanleiding van de suïcide van de Russische asielzoeker Aleksandr Dolmatov kondigde de regering in 2013 een nieuwe wet over vreemdelingendetentie aan. Deze wet had ervoor moeten zorgen dat vreemdelingendetentiecentra mildere regimes hanteren. Vreemdelingendetentie is immers een bestuursrechtelijke – en dus geen strafrechtelijke – maatregel. Het wetsvoorstel waarover de Tweede Kamer zich op dit moment buigt, biedt echter geen verbetering; het breidt de mogelijkheden voor isolatie juist uit. Zo kunnen voortaan ook asielzoekers in grensdetentie voor straf in een isoleercel geplaatst worden. Daarnaast kunnen minderjarigen (12-18 jaar) nog steeds geïsoleerd worden.
De laatste voorstellen van de staatssecretaris (een novelle bij de wet) maken het zelfs mogelijk om mensen collectief, gedurende maximaal vier weken 23 uur per dag op te sluiten in hun cel, wat neerkomt op isolatie. De directeur kan daartoe beslissen in geval van ernstige orde- en veiligheidsproblemen. Ook mensen die niet betrokken waren bij de onrust kunnen worden ingesloten.
Oproep organisaties
De organisaties doen in het rapport verschillende aanbevelingen. De belangrijkste zijn:
- De Nederlands regering moet een einde maken aan isolatie in vreemdelingendetentie. Tot dan mag isolatie alleen toegepast worden in uitzonderlijke gevallen, en altijd zo kort mogelijk.
- De nieuwe Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring moet in ieder geval isolatie als strafmaatregel schrappen.
- In geval van ordemaatregelen moet aansluiting worden gezocht bij de door de ggz geformuleerde standpunten dat isolatie moet worden voorkomen en dat een zieke patiënt (en zeker een suïcidale patiënt) nooit alleen mag worden gelaten.
- In geen geval mag isolatie worden toegepast als collectieve (straf)maatregel als een individu of een kleine groep vreemdelingen overlast veroorzaakt.
- De weigering van een meerpersoonscel mag nooit een reden zijn voor isolatie als strafmaatregel.
Dit rapport is een vervolg op het rapport uit 2015.
