Finland: historische wet over seksueel geweld

Het Finse parlement heeft een wetsvoorstel aangenomen om het wetboek van strafrecht te hervormen, waardoor het ontbreken van instemming en de intentie van het slachtoffer centraal komen te staan bij de definitie van verkrachting. Amnesty International Nederland pleit ervoor dat ook Nederland de wet tegen verkrachting zo snel mogelijk aanpast.

Het essentiële element van de vernieuwde Finse wetgeving over seksuele delicten is het ontbreken van wederzijdse instemming (consent). Instemming moet vrijwillig worden gegeven. Als een van de partijen instemming heeft geforceerd door ernstig misbruik te maken van zijn of haar gezag, wordt de daad beschouwd als verkrachting.

Instemming kan ook worden beïnvloed door andere factoren die in de wetgeving worden beschreven. Angst, een verminderde staat van bewustzijn, een plotselinge handeling of geweld of dreiging daarmee kunnen instemming ongeldig maken.

Gewelde dag voor de mensenrechten

‘Dit is een geweldige dag voor de mensenrechten. De wettelijke hervorming maakt korte metten met verouderde en gevaarlijke wetten tegen verkrachting; ze helpt het stigma te verminderen dat verkrachtingsslachtoffers ervaren en maakt een einde aan een cultuur van straffeloosheid’, zegt Pia Puu Oksanen, adviseur op het gebied van discriminatie op basis van geslacht en seksualiteit bij Amnesty International Finland.

‘Bevriezen’

In een rapport van Amnesty International uit 2019 staat gedetailleerd beschreven hoe strafprocessen aanzienlijk worden beïnvloed door aannames over typische gedragingen van verkrachtingsslachtoffers. Een van deze verkrachtingsmythes is bijvoorbeeld de overtuiging dat slachtoffers tegen hun aanvallers vechten of zich daarna hysterisch gedragen. In werkelijkheid is ‘bevriezen’ een normale reactie op een traumatische gebeurtenis en reageren alle slachtoffers anders.

Strafonderzoek verandert

De invoering van consent in de Finse wetgeving verandert de manier waarop seksueel geweld zal worden onderzocht. Het maakt het mogelijk het misdrijf te onderzoeken als een proces, in plaats van louter als een op zichzelf staande handeling. Dit is een belangrijke verschuiving.

Meer nadruk op consent

‘Als de dader bijvoorbeeld sociale en economische controle en geweld gebruikt in de relatie, kan het slachtoffer zijn/haar vermogen verliezen om vrijelijk te uiten of hij of zij seks wil hebben of niet. Als gevolg van de nieuwe wet zal er in strafrechtelijke onderzoeken meer nadruk komen te liggen op vrijwillige instemming’, zegt Pia Puu Oksanen.

Consent in andere landen

Het aantal landen dat het verkrachtingsdelict baseert op het ontbreken van instemming groeit al jaren. Naast Finland nam ook het Spaanse parlement onlangs nieuwe wetgeving aan. Er zijn daarmee vijftien landen die het ontbreken van instemming wettelijk hebben geregeld. Dat zijn: België, Kroatië, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Griekenland, IJsland, Ierland, Luxemburg, Malta, Slovenië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden.

Nu Nederland nog!

Amnesty International Nederland zou heel graag zien dat Nederland het zestiende land worden waar we wetgeving zo inrichten dat dit de persoonlijke autonomie en lichamelijke integriteit centraal stelt. Zonder instemming is er geen sprake van seks maar van verkrachting. Amnesty International voert hier met de campagne #letstalkaboutyes al twee jaar actie voor.

Voortmaken

Na de zomer van 2022 wordt in de Tweede Kamer naar verwachting een voorstel besproken om de wet in Nederland aan te passen. Amnesty International pleit ervoor om de wet met urgentie te behandelen en te implementeren, en dus niet tot 2024 te wachten, zoals de minister van Justitie en Veiligheid voorstelt. De andere landen deden er een paar maanden tot een half jaar over voordat de wet werd geïmplementeerd. Dat kan Nederland ook.