Europees IMVO-wetsvoorstel is onvoldoende om mensenrechten te beschermen

Het wetsvoorstel voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) dat de Europese Commissie op 23 februari 2022 presenteerde, is volgens Amnesty International onvoldoende om mensenrechtenschendingen door bedrijven tegen te gaan. De wet geldt voor slechts 1 procent van de Europese bedrijven, en neemt de obstakels voor slachtoffers om hun recht te halen niet weg.

Daarom is het belangrijk dat de Nederlandse IMVO-wet wél in lijn is met de internationale richtlijnen voor bedrijven van de VN en de OESO. Nederland kan een voorloper zijn, en er zo voor zorgen dat het Europese wetsvoorstel verbeterd wordt. Alleen dan kunnen ernstige schendingen waarbij bedrijven wereldwijd betrokken zijn, zoals landroof, vervuiling en kinderarbeid, gestopt worden. Amnesty vroeg eerder aandacht voor dit soort misstanden, zoals bij de bouw van stadions voor het WK voetbal in Qatar, en bij de winning van onder andere kobalt en lithium voor accu’s van laptops of elektrische auto’s.

Stap in goede richting

Dat de Europese Commissie nu wetgeving ontwikkelt, is een stap in de goede richting. Maar het huidige voorstel is volgens Amnesty een gemiste kans om mensen wereldwijd te beschermen tegen misstanden in de ketens van bedrijven. Als dit voorstel het haalt, hoeven straks alleen EU-bedrijven met meer dan 500 werknemers én met een omzet hoger dan 150 miljoen euro, of uit bepaalde risicosectoren, te voldoen aan de nu al geldende normen voor duurzaam en verantwoord ondernemen. Dat is slechts 1 procent van alle Europese bedrijven, en nog geen half procent van de Nederlandse ondernemingen.

Niet in lijn met richtlijnen VN en OESO

Het voorstel is daarmee volstrekt niet in lijn met de huidige richtlijnen van de VN, de UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGP’s) en de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Deze stellen dat álle bedrijven moeten voldoen aan hun due diligence-verplichtingen – de verplichting om risico’s van hun bedrijfsactiviteiten in kaart brengen als het gaat om mensenrechten en milieu, en om stappen te nemen om deze te voorkómen, te verminderen en om eventuele schade te herstellen. Ook moeten bedrijven verantwoording afleggen over hun aanpak. Deze internationale richtlijnen gelden al 10 jaar, en de wet is juist bedoeld om te zorgen dat zij beter nageleefd worden dan nu.

In het EU-voorstel is wel opgenomen dat bedrijven voor de rechter kunnen worden gedaagd voor schade als zij hun zorgvuldigheidsverplichtingen niet nakomen. Dat is een positief punt.

Toegang tot recht

Wat Amnesty echter zorgen baart, is dat bedrijven simpelweg aan hun verplichtingen kunnen voldoen door hun verantwoordelijkheid in contracten af te schuiven op zakenpartners. Daardoor wordt het nog lastiger voor getroffenen om te zorgen dat bedrijven schade herstellen of verlies compenseren. Toegang tot recht en genoegdoening is voor Amnesty een belangrijke pijler in de IMVO-wetgeving. De drempels voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen door bedrijven zijn nu veel te hoog.

Esther Kiobel staat al 20 jaar tegenover Shell in de rechtszaal

Een pijnlijk en actueel voorbeeld daarvan is de rechtszaak Esther Kiobel en drie andere Nigeriaanse weduwen, die Shell in Nederland aanklagen vanwege medeplichtigheid bij de executie van hun echtgenoten in 1995. Deze mannen staan samen met vijf andere vreedzame activisten, onder wie Ken Saro Wiwa, bekend als de ‘Ogoni 9’. Zij werden door de Nigeriaanse overheid opgehangen nadat zij zich verzetten tegen vervuiling die Shell veroorzaakt in hun regio, Ogoniland. Esther Kiobel wil excuses en compensatie van Shell, maar stuit al meer dan 20 jaar op barrières in de rechtsgang. Amnesty steunt haar in deze zaak en onderzocht de medeplichtigheid van Shell bij de moord op de Ogoni 9. Op 23 maart komt Ester Kiobel samen met één van de andere weduwen naar Nederland voor de uitspraak. Zij vroeg EU-commissarissen Reynders en Breton vorig jaar per brief, te zorgen dat de Europese wet regelt dat slachtoffers effectieve toegang tot recht hebben. Zodat geen enkel slachtoffer van mensenrechtenschendingen waarbij Europese bedrijven betrokken zijn, zo lang hoeft te strijden als zij.

Amnesty hoopt dat Nederland via een stevige eigen IMVO-wet, en met het uitoefenen van invloed op het Europese wetsvoorstel, kan zorgen bedrijven in de hele EU straks verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor negatieve impact op de mensenrechten en het milieu.