Escalatie conflict Oekraïne kan ingrijpende gevolgen hebben voor de mensenrechten van miljoenen

Nu de Russische dreiging met militair geweld groeit, waarschuwt Amnesty International dat een nieuwe escalatie van het gewapende conflict in Oekraïne zeer ingrijpende gevolgen zal hebben voor de mensenrechten in de regio. Levens staan op het spel, er kunnen acute voedseltekorten ontstaan en mogelijk slaan veel mensen op de vlucht.

Het conflict heeft de economische en sociale rechten al op negatieve wijze beïnvloed. Stijgende prijzen voor basisbehoeften zoals voedsel en medicijnen tasten het recht op gezondheidszorg en een behoorlijke levensstandaard in Oekraïne aan. Dit wordt vooral gevoeld door zeer oude en zeer jonge mensen en mensen met een laag inkomen. Het recht op onderwijs is ook in het geding doordat scholen de afgelopen twee weken met tussenpozen zijn gesloten vanwege veiligheidsproblemen. In Rusland zelf is de roebel in waarde gedaald en stijgen de prijzen eveneens.

Burgers moeten beschermd worden

In militaire conflicten moeten burgers worden beschermd. Iedereen die mensenrechtenschendingen begaat, moet ter verantwoording worden geroepen. Amnesty zal de situatie nauwlettend volgen om schendingen van het internationaal humanitair recht – het oorlogsrecht – en internationale mensenrechtenwetten door alle partijen aan het licht te brengen.

In 2014-2015, op het hoogtepunt van het gewapende conflict in Donbas in Oost-Oekraïne, schonden alle partijen het internationaal humanitair recht. Dat leidde tot de ontheemding van meer dan een miljoen mensen. Meer dan 13.000 mensen stierven en nog steeds sterven er mensen.

Het Russische leger – een aaneenschakeling van schendingen

Vanwege het gebrek aan respect voor het internationale recht door Russische troepen in andere situaties in de afgelopen jaren, dat straffeloos plaatsvond, maakt Amnesty zich grote zorgen over de kans dat de geschiedenis zich herhaalt.

Zo kwamen in 2015 in Syrië bij een reeks Russische luchtaanvallen op woonwijken in Homs, Idlib en Aleppo tussen september en november ten minste 200 burgers om het leven. En in 2020 meldde Amnesty dat Russische vliegtuigen zowel scholen als ziekenhuizen in Syrië als doelwit hadden.

In het aanhoudende conflict in Oost-Oekraïne schonden door Rusland gesteunde separatistische troepen het internationaal humanitair recht door onnauwkeurige wapens te gebruiken in bewoonde burgergebieden. Ook Oekraïense troepen gebruikten dergelijke wapens.

Amnesty maakt zich ook grote zorgen dat er nieuwe milities worden opgericht op Oekraïens grondgebied. Dergelijke door Rusland gesteunde gewapende groepen in Donbas zijn berucht omdat ze de regels van het internationaal humanitair recht minachten, net als de Oekraïense regeringsgezinde paramilitairen.

Potentiële vluchtelingencrisis

Door het conflict in Oost-Oekraïne in 2014-2015 werden miljoenen mensen gedwongen hun huizen te verlaten. Degenen die terugkeerden of in het conflictgebied bleven, leiden een armoedig bestaan omdat de economie er is verwoest. Honderden werden het slachtoffer van buitengerechtelijke executies, marteling, ontvoering, gedwongen verdwijningen en willekeurige detenties. Zowel separatistische als regeringstroepen maakten zich hier schuldig aan. Volgens het ministerie van Sociaal Beleid van Oekraïne zijn nog steeds zo’n 1,45 miljoen mensen intern ontheemd nadat ze het conflict in Donbas en de bezette Krim ontvluchtten.

Oekraïne is momenteel het toevluchtsoord voor mensen die bescherming zoeken wanneer ze vluchten uit Rusland, Belarus en Centraal-Aziatische landen. Mocht Rusland militair geweld gebruiken tegen Oekraïne, dan zullen ze hun toevlucht moeten zoeken in andere landen.

Gevolgen voor de regio en daarbuiten

Het conflict zal de mensenrechten in de regio verder ondermijnen, zeker als er een langdurige guerrillaoorlogvoering in Oekraïne gevoerd gaat worden. De economische verwoesting en de gevolgen ervan voor de regio, inclusief Europa dat afhankelijk is van Russisch gas dat door Oekraïens grondgebied stroomt, kunnen enorm zijn.