En de winnaar is…
Toen ik gevraagd werd voor de jury van de VPRO-verkiezing voor Dictator van het Jaar, dacht ik meteen aan mijn lessen Oude Geschiedenis op de middelbare school. Vier uur per week kregen wij, jongens uit Roermond en omgeving, les in klassieke cultuur, mythen en sagen, en in politieke ontwikkelingen en machinaties bij de Grieken en Romeinen.
Onze leraar was mijnheer Arts. Ik was denk ik geen bijzonder goede en ook lang niet altijd geïnteresseerde leerling, maar mijnheer Arts had wel het vermogen je interesse te wekken en te zorgen dat je dingen onthield. Zo gaf hij een hele reeks lessen over Griekse tirannen met vaak moeilijke namen, waarbij hij zijn ‘top 3’, Periander, Pististratus en Polycrates , steevast aanduidde als het ‘Pe-Pi-Po-trio’. Ik hoor het hem nog zeggen, en het is toch al een tijdje geleden dat ik les van hem had. Van hem leerde ik ook het mooie verhaal over de tiran die tijdens een wandeling bevraagd wordt over de beste manier om aan de macht te blijven, daarop geen antwoord geeft, maar wel steeds met zijn wandelstok alle halmen die boven het maisveld uitsteken, afslaat.
De verkiezing bood volop gelegenheid om over dictatuur na te denken. Hoe slagen zij erin aan de macht te blijven? Hoe onderdrukken ze kritische tegengeluiden, vrije media, al te onafhankelijke rechters? Hoe zorgen ze dat iedereen drommels goed weet dat je in de gevarenzone komt als je je te ver buiten de gestelde kaders begeeft? Wie waren hun voorbeelden, aan wie spiegelen ze zich? En hoe zorgen ze voor ‘duurzaamheid’, voor bestendiging van hun regime? Dat waren vragen die wij in een buitengewoon interessant juryberaad bespraken.
In die jury zat ik aan tafel met Rianne Letschert, hoogleraar internationaal recht in Tilburg. Zij heeft indertijd in haar oratie uiteengezet hoe ongelofelijk moeilijk het is om de enorme rijkdommen die dictators hebben vergaard, af te pakken, terwijl juist dat geld beschikbaar zou moeten zijn voor compensatie aan slachtoffers. En met Frank Schaper, auteur van het boek Het dictatorvirus, dat vol staat met prachtige en wrange voorbeelden. Zo zie je in dat boek de foto’s van Poetin die de ring bewondert van een buitenlandse bezoeker, die ring vervolgens in zijn zak steekt en dan wegwandelt, afgeschermd door zijn lijfwachten.
Abu Bakr Al-Bagdadi
Na intensief beraad stonden Abu Bakr Al-Bagdadi en Recip Erdogan bovenaan. Het werd Al-Bagdadi, de leider van de Islamitische Staat, omdat hij op zo gruwelijk geweld gebruikt en op vileine manier angst zaait. En toch klaarblijkelijk ook een groot aantal mensen aan zich weet te binden, hoewel er natuurlijk van een echte staat nog geen sprake is. Daarachter kwam Erdogan, die een tweede verkiezing organiseerde toen de eerste hem geen meerderheid opleverde. Als president maakt hij van Turkije een land waar misschien wel meer journalisten in de gevangenis zitten dan waar ook, waar de politie ongekend bruut optreedt tegen demonstranten.
Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd. De waarde van de verkiezing zit wat mij betreft minder in de verkiezing als zodanig dan in de aandacht die er in een serie VPRO-programma’s geschonken is aan onderdrukkende regimes. Wat nog het meest van al de vraag oproept: hoe bestrijd je ze?
Actie van het Jaar
De verkiezing van de Actie van het Jaar zou, denk ik, een grotere opgave zijn dan die van de dictator. Want er is geen pasklaar model. Wat we moeten doen is hun wapenleveranties onmogelijk maken, hun geldstroom afsnijden, ze voor de rechter brengen (sinds eind vorige eeuw zijn al zeker acht presidenten door een internationale rechtbank aangeklaagd). Als ik een kandidaat zou mogen voordragen, zou ik toch maar gaan voor Amnesty’s meest beproefde actiemiddel: brieven schrijven. We hebben in 2015 opgeroepen tot schrijven aan presidenten onder wie Poetin (Rusland), al-Sisi (Egypte), Aliyev (Azerbeidzjan), Chan-o-cha (Thailand) en Nkurunziza (Burundi). Geen van hen is dat jaar bezweken onder die postzakken. Maar vanuit de hele wereld hebben mensen protest tegen hun wandaden laten horen. En met protest begint elke actie die uiteindelijk tot het verdwijnen van dictatuur leidt.
