Egypte: stop massa-arrestaties en gedwongen terugkeer Sudanese vluchtelingen

Sudanese vluchtelingen die de grens met Egypte oversteken op zoek naar bescherming tegen het gewapende conflict in hun land, worden massaal willekeurig gearresteerd en uitgezet – terug naar Sudan. Dit is in strijd met het internationaal recht. Dat stelt Amnesty International vandaag in een nieuw rapport in aanloop naar Wereldvluchtelingendag.

Collectieve uitzetting

Het rapport “Handcuffed like dangerous criminals”: Arbitrary detention and forced returns of Sudanese refugees in Egypt”, onthult hoe Sudanese vluchtelingen worden opgepakt en onrechtmatig worden gedeporteerd naar Sudan, waar op dit moment een conflict gaande is. Ze hebben hierdoor geen mogelijkheid om asiel aan te vragen en geen kans op een eerlijk proces. Dit is een schending van het internationaal recht. Er zijn aanwijzingen dat duizenden Sudanese vluchtelingen willekeurig zijn gearresteerd en vervolgens collectief zijn uitgezet. De Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) schat dat alleen al in september 2023 3.000 mensen zijn gedeporteerd vanuit Egypte naar Sudan.

‘Het is onbegrijpelijk dat Sudanese vrouwen, mannen en kinderen die het gewapende conflict in hun land ontvluchten en veiligheid zoeken over de grens in Egypte, massaal worden opgepakt en willekeurig worden vastgehouden onder erbarmelijke en onmenselijke omstandigheden, voordat ze onrechtmatig worden uitgezet’, zegt Sara Hashash van Amnesty International.

‘De Egyptische autoriteiten moeten onmiddellijk een einde maken aan deze massa-arrestaties en collectieve uitzettingen. Ze moeten zich houden aan hun verplichtingen onder internationale mensenrechten en vluchtelingenwetgeving. Mensen die het conflict in Sudan ontvluchten horen een veilige en waardige doorgang naar Egypte te krijgen en onbeperkte toegang tot asielprocedures.’

Piek in massa-arrestaties

De piek in massa-arrestaties en uitzettingen kwam na een decreet van de minister-president dat in augustus 2023 werd uitgevaardigd. Buitenlandse onderdanen in Egypte werden verplicht om hun status in orde te brengen. Dit ging gepaard met een toename van xenofobe en racistische uitlatingen, zowel online als in de media. Regeringsfunctionarissen bekritiseerden de economische “last” van de opvang van “miljoenen” vluchtelingen.

Dit speelde zich af tegen de achtergrond van de toegenomen samenwerking tussen de EU en Egypte op het gebied van migratie en grenscontrole. De samenwerkingsovereenkomst werd in oktober 2022 getekend, ondanks de slechte staat van dienst van Egypte op het gebied van mensenrechten en de goed gedocumenteerde mishandelingen van migranten en vluchtelingen.
Deze samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en Egypte – ter waarde van 80 miljoen euro, onder meer voor de opbouw van de capaciteit van de Egyptische grenswacht – is bedoeld om illegale migratie en mensenhandel aan de Egyptische grens tegen te gaan. De overeenkomst stelt een “op rechten gebaseerde, beschermingsgerichte en gendersensitieve aanpak” toe te passen. Toch documenteert het nieuwe rapport van Amnesty International de betrokkenheid van de grenswacht bij schendingen tegen Sudanese vluchtelingen.

‘Door met Egypte samen te werken op het gebied van migratie zonder strenge waarborgen voor de mensenrechten, riskeert de EU medeplichtigheid aan de mensenrechtenschendingen door Egypte’, reageert Sara Hashash. ‘De EU moet er bij de Egyptische autoriteiten op aandringen concrete maatregelen te nemen om vluchtelingen en migranten te beschermen.‘

Willekeurige arrestaties

De massa-arrestaties vonden vooral plaats in Groot Caïro en in de grensgebieden in het gouvernement Aswan of in de stad Aswan. In Caïro en Gizeh heeft de politie massale aanhoudingen en identiteitscontroles uitgevoerd gericht op zwarte personen. Hierdoor werd angst gezaaid binnen de vluchtelingengemeenschap en werden veel mensen bang om hun huis te verlaten.

Na hun arrestatie door de politie in Aswan worden Sudanese vluchtelingen overgebracht naar politiebureaus of een kamp van de Central Security Forces, een onofficiële detentieplaats, in de regio Shallal. Degenen die gearresteerd zijn door de Border Guard Forces in de provincie Aswan worden vastgehouden in geïmproviseerde detentiecentra. Dan gaat het om magazijnen op een militair terrein in Abu Simbel en een paardenstal op een ander militair terrein in de buurt van Nagaa Al Karur. Hierna worden ze gedwongen in bussen gezet en naar de Sudanese grens gereden. De omstandigheden in deze overbevolkte detentiecentra zijn wreed en onmenselijk. Er is geen toegang tot toiletten, de sanitaire voorzieningen zijn ondermaats, er is onvoldoende voedsel en geen adequate gezondheidszorg.

Negeren medisch advies

Amnesty International documenteerde ook de arrestatie van ten minste 14 vluchtelingen uit openbare ziekenhuizen in Aswan. Daar werden ze behandeld voor ernstige verwondingen die ze hadden opgelopen bij verkeersongelukken op hun reis van Sudan naar Egypte. De autoriteiten brachten hen – tegen medisch advies in en voordat ze volledig hersteld waren – over naar detentie, alwaar ze gedwongen werden om na de operatie op de grond te slapen.

Amira, een 32-jarige Soedanese vrouw die met haar moeder uit Khartoum vluchtte, werd behandeld voor nek- en rugklachten in een ziekenhuis in Aswan na een auto-ongeluk op 29 oktober 2023. De artsen vertelden haar familie dat ze drie maanden medische zorg nodig zou hebben. Al na 18 dagen echter bracht de politie haar over naar een politiebureau waar ze ongeveer 10 dagen op de grond moest slapen.

Ratten in overvolle detentiefaciliteiten

Het Evidence Lab van Amnesty International bekeek foto’s en geverifieerde video’s uit januari 2024 van vrouwen en kinderen, die op vuile vloeren tussen het afval zaten in een pakhuis dat werd gecontroleerd door Egyptische grenswachten. De voormalige gedetineerden zeiden dat de pakhuizen vol zaten met ratten en duivennesten en dat de gedetineerden koude nachten moesten doorstaan zonder geschikte kleding of dekens. De opslagplaatsen voor mannen waren overvol, met meer dan honderd mannen op elkaar gepropt en beperkte toegang tot overvolle toiletten, waardoor ze gedwongen werden om ’s nachts in plastic flessen te plassen. Minstens 11 kinderen, sommigen jonger dan vier jaar, werden met hun moeders vastgehouden op deze locaties. Israa, die astma heeft, vertelde Amnesty International dat bewakers in de overvolle paardenstal bij het dorp Nagaa Al Karur haar verzoek om een inhalator negeerden, zelfs toen ze vroeg om er een op eigen kosten te kopen.

Geen kans op asielaanvraag

Na perioden van opsluiting die varieerden van enkele dagen tot zes weken, brachten de politie en de grenswacht de gedetineerden met handboeien om naar de grensovergang Qustul-Ashkeet en droegen ze hen over aan de Sudanese autoriteiten, zonder individuele beoordeling van het risico op ernstige mensenrechtenschendingen bij terugkeer. Zo hebben grenswachters Ahmed, zijn vrouw en twee jaar oude kind samen met een groep van ongeveer 200 gedetineerden uitgezet op 26 februari 2024, nadat ze zes dagen vastgehouden waren op het militaire terrein Abu Simbel.

Geen van hen kreeg de kans om asiel aan te vragen, zelfs niet toen ze registratieafspraken hadden met de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR), vroegen om met de UNHCR te spreken of smeekten om niet te worden teruggestuurd. Dergelijke gedwongen terugkeer schendt de internationale verplichtingen van Egypte onder de mensenrechten en vluchtelingenwetgeving, met inbegrip van het beginsel van non-refoulement.

Beproevingen

Het rapport documenteert in detail de beproevingen van 27 Sudanese vluchtelingen. Samen met ongeveer 260 anderen werden zij willekeurig gearresteerd tussen oktober 2023 en maart 2024 door de Egyptische grenswacht. Ook wordt gedocumenteerd hoe de autoriteiten tussen januari en maart 2024 ten minste 800 Sudanese gedetineerden onder dwang terugstuurden, aan wie allemaal de mogelijkheid werd ontzegd om asiel aan te vragen, of om uitzettingsbesluiten aan te vechten.
Voor het rapport zijn interviews afgenomen met gedetineerde vluchtelingen, hun familieleden, gemeenschapsleiders, advocaten en een medisch deskundige. Ook zijn audiovisueel bewijsmateriaal, officiële verklaringen en documenten beoordeeld.

Egypte stelt verplichtingen na te komen

Tientallen jaren lang waren miljoenen Sudanezen die in Egypte studeerden, werkten, investeerden of gezondheidszorg ontvingen, vrijgesteld van de inreisvereisten. Dit gold eveneens voor Sudanese vrouwen en meisjes, maar ook jongens onder de 16 en mannen boven de 49.
Sinds de uitbraak van het conflict in Sudan in april 2023, zijn ongeveer 500.000 Sudanese vluchtelingen naar Egypte gevlucht. In de daaropvolgende maand voerde de Egyptische regering echter een visumplicht in voor alle Sudanese onderdanen. Hierdoor hadden de vluchtelingen weinig andere keuze dan te vluchten via onrechtmatige grensovergangen.

Sinds het begin van het conflict in Sudan hebben de Egyptische autoriteiten geen statistieken verstrekt of hun deportatiebeleid erkend. Volgens de UNHCR werden alleen al in september 2023 3.000 mensen vanuit Egypte naar Sudan gedeporteerd.

De Egyptische ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken reageerden niet op de brieven van Amnesty International waarin de documentatie en aanbevelingen werden gedeeld, terwijl de Egyptische Nationale Raad voor de Mensenrechten, het nationale mensenrechteninstituut, de bevindingen verwierp. Zij gebruikten hierbij het argument dat de autoriteiten hun internationale verplichtingen nakomen.

Aanbevelingen

De Egyptische autoriteiten moeten onmiddellijk een einde maken aan alle collectieve uitzettingen en andere gedwongen repatriëringen naar Sudan en het beginsel van non-refoulement eerbiedigen. Er mag niemand worden uitgezet naar een land als Sudan, waar men een reëel risico loopt op ernstige mensenrechtenschendingen.

Daarnaast moet Egypte onmiddellijke, onpartijdige, onafhankelijke en grondige onderzoeken instellen naar alle beschuldigingen van marteling of andere vormen van mishandeling van Sudanese vluchtelingen, en ervoor zorgen dat alle overheidsfunctionarissen tegen wie voldoende ontvankelijk bewijsmateriaal bestaat, worden vervolgd in eerlijke processen.

De EU moet stricte risicobeoordelingen uitvoeren op het gebied van mensenrechten, voordat zij overgaat tot samenwerking op het gebied van migratie. Daarnaast moet de EU onafhankelijke toezichtmechanismen instellen met duidelijke mensenrechtencriteria. Als er risico’s of meldingen van misbruik zijn, moet de samenwerking onmiddellijk worden stopgezet of opgeschort.