Duizenden mensen moeten vrezen voor hun leven door EU-deals met Libië

Er is een duidelijk verband tussen het Europese beleid en de stijgende aantallen dodelijke slachtoffers in het centrale deel van de Middellandse Zee. Ook leiden de cynische Europese deals met Libië ertoe dat duizenden vluchtelingen en migranten het risico lopen om het slachtoffer te worden van marteling en verkrachting in Libische gevangenissen. Dat zegt Amnesty International in het vandaag verschenen rapport A perfect storm: The failure of European policies in the Central Mediterranean.

De Libische kustwacht

In haar streven om zoveel mogelijk mensen tegen te houden heeft de EU de samenwerking met de Libische kustwacht de afgelopen maanden geïntensiveerd zonder te eisen dat de kustwacht de rechten van mensen respecteert. De door de EU medegefinancierde kustwacht veroorzaakt tijdens onderscheppingen levensgevaarlijke situaties voor vluchtelingen en migranten.

We waren allemaal aan het bidden. Toen ik de lichten [van de reddingsboot] zag, dacht ik: alsjeblieft, alsjeblieft, niet de Libische politie.

De leden van de kustwacht gaan onveilig te werk, wat kan leiden tot paniek bij de opvarenden van de smokkelbootjes en zelfs kapseizen, met alle gevolgen van dien. Ook heeft de kustwacht op boten met migranten geschoten; een VN-rapport van vorige maand meldt dat ze ‘direct betrokken waren bij het tot zinken brengen van migrantenboten met behulp van vuurwapens.’

Een Nigeriaanse man vertelde aan Amnesty International dat hij met 140 anderen verzeild raakte op een lekke boot. Het duurde negen uur voor ze gered werden. “We waren allemaal aan het bidden. Toen ik de lichten [van de reddingsboot] zag, dacht ik: alsjeblieft, alsjeblieft, niet de Libische politie.”

Ze zeiden: ‘Als je betaalt, zal niemand je de volgende keer tegenhouden, want wij zijn de kustwacht.’

Mensen die door de kustwacht gered worden en teruggebracht naar Libië, worden routinematig gevangengezet en gemarteld. Wie vast komt te zitten in Libië loopt het risico om slachtoffer te worden van mensenrechtenschendingen, waaronder moord, marteling, verkrachting, ontvoering, gedwongen arbeid en willekeurige gevangenschap onder wrede en mensonterende omstandigheden.

Een man uit Gambia vertelde aan Amnesty International: “Ik heb drie maanden in de gevangenis gezeten. Je slaapt als sardientjes in een cel, op je zij, omdat er geen ruimte is. Ze slaan je als je niet op de juiste manier gaat liggen. Het water voor de wc was ook het drinkwater. Ik zag drie gevallen van marteling toen ik in de gevangenis zat. Een jongen stierf als gevolg van marteling. Ze slaan gevangenen met pijpen. Ik werd ’s nachts geslagen.”

Het dodelijkste jaar

Het jaar 2017 dreigt de geschiedenis in te gaan als het dodelijkste jaar op de dodelijkste migratieroute ter wereld. Sinds de EU de reddingscapaciteit op de Middellandse Zee omlaag bracht, zijn in vergelijking met 2015 drie keer zoveel dodelijk slachtoffers gevallen. Terwijl ngo’s het falen van de EU proberen op te vangen door mensen op zee te redden, worden diezelfde ngo’s door politici in verschillende Europese landen, waaronder Nederland, zonder bewijs beschuldigd van samenwerking met mensensmokkelaars gemaakt. En dat terwijl er aanwijzingen zijn dat het juist de Libische kustwacht is die samenwerkt met de smokkelaars.

Een man uit Bangladesh vertelde aan Amnesty International wat er gebeurde nadat hij was opgepikt door de Libische kustwacht: “We zaten met 170 mensen op een rubberboot. We werden naar de gevangenis gebracht. Ze vroegen ons om geld. Ze zeiden: ‘Als je betaalt, zal niemand je de volgende keer tegenhouden, want wij zijn de kustwacht.’”

De maatregelen die EU-leiders in april 2015 troffen om de reddingscapaciteit in het centrale deel van de Middellandse Zee uit te breiden, leidden tot een scherpe daling van het aantal doden op zee. Maar dat duurde niet lang. Al snel verlegden Europese landen hun aandacht naar het onderscheppen van smokkelaars en het verhinderen dat boten uit Libië kunnen vertrekken. Daardoor is de beschikbare Europese reddingscapaciteit verminderd.

Veranderde smokkelpraktijken en een toenemend gebruik van niet-zeewaardige boten zonder reddingsmaterialen aan boord hebben de oversteek over zee nog eens gevaarlijker gemaakt. Maar ondanks het dramatisch gestegen dodental – meer dan 2000 sinds januari – slaagt de EU er niet in om een goed functionerende humanitaire operatie op poten te zetten in de buurt van de Libische territoriale wateren. In plaats daarvan richten de Europese inspanningen zich op het versterken van de Libische kustwacht, met als doel het voorkomen dat boten uitvaren en het onderscheppen van boten op zee.

Aanbevelingen

Amnesty dringt er bij de Nederlandse regering en bij de regeringen van andere Europese landen op aan om het volgende te doen

• Beëindig elke vorm van samenwerking met de Libische autoriteiten die ertoe leidt dat vluchtelingen en migranten teruggestuurd worden en geconfronteerd worden met detentie voor onbepaalde tijd, foltering, verkrachting en andere misdrijven in Libië. In plaats daarvan dienen de inspanningen zich te richten op het verbeteren van de mensenrechtensituatie in dat land.
• Verhoog de zoek- en reddingscapaciteit in het Middellandse Zeegebied, toegespitst op de gebieden waar de meeste schipbreuken plaatsvinden en de meeste vluchtelingen vertrekken vanuit Noord-Afrika.
• Zorg voor meer veilige en legale routes naar Europa voor mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld.