EU/Tunesië: Drie argumenten tegen de Tunesië-deal
Na jaren van politieke impasse gaan de Europese leiders samenwerken in het Migratie Pact en de Tunesië-deal – zelf noemen ze dat een doorbraak. Op dit moment vergadert de EU-top over de verdere uitwerking. Amnesty International maakt zich grote zorgen: de afspraken doen geen recht aan internationale verdragen en verplichtingen van zowel Nederland als de EU.
Tunesië is door haar ligging het land waar veel vluchtelingen, migranten en asielzoekers aankomen en doorheen reizen op weg naar Europa. Dat laatste willen Europese leiders zoveel mogelijk voorkomen. De EU is bereid Tunesië meer dan een miljard euro te bieden om de economie en de overheidsfinanciën van het land te ondersteunen. Hieronder valt ook 100 miljoen euro om Tunesië te helpen bij het beheersen van irreguliere migratie. Amnesty International ziet een fiks aantal rode vlaggen bij de Tunesië-deal. Zo is de reputatie van de Tunesische president Kaies Saied verontrustend.
‘Afspraken maken met een repressieve leider kun je geen doorbraak noemen’, zegt Dagmar Oudshoorn van Amnesty International Nederland. ‘Het is uiterst kwalijk dat Nederland hiermee in heeft gestemd en zelfs een leidende rol lijkt te spelen. Onze regering moet de mensenrechten serieus nemen.’
In aanloop naar de EU-top op 29 en 30 juni heeft EU-vertegenwoordiger Joseph Borell beloofd dat de mensenrechten centraal staan in de Tunesië-deal. Als de EU die belofte wil houden, raadt Amnesty International aan de volgende punten heel serieus te nemen. Hier volgen drie redenen waarom een deal met Tunesië een bijzonder slecht idee is:
1. Migratie-deals met repressieve regeringen leiden vaak tot voorzienbare mensenrechtenschendingen
De geschiedenis toont aan dat wanneer staten met repressieve regeringen of een zwakke rechtsstaat belast worden met het controleren van migratie, de rechten van migranten, asielzoekers en vluchtelingen maar al te vaak in het gedrang komen. Dat hebben we al eerder gezien bij de steun voor de regering van Libië in Tripoli en de kustwacht maar ook bij de EU-Turkije deal. Nederland en andere Europese landen hebben hier niets van geleerd. Ondanks de zichtbare gevolgen en het leed in de Griekse kampen, zien verschillende landen de deal met Turkije spijtig genoeg als een succes. Amnesty heeft de risico’s van migratiedeals als deze herhaaldelijk gedocumenteerd en stelt Nederland aansprakelijk voor de mensenrechtenschendingen als gevolg van de EU-Turkije deal.
Evident is dat de mensenrechtensituatie is verslechterd sinds president Kaies Saied in 2021 ingrijpende noodbevoegdheden opeiste. Tunesië erkent daarnaast weliswaar het recht op politiek asiel, maar het land heeft geen duidelijke wettelijke kaders om de rechten van migranten en asielzoekers te beschermen.
2. Tunesië heeft een slechte mensenrechten-reputatie
Sinds zijn machtsovername in 2021, heeft Kaies Saied decreten uitgevaardigd die de vrijheid van meningsuiting bedreigen en hem invloed geven op de rechtsspraak. Ook heeft hij een nieuwe grondwet aangenomen die hem bijna ongecontroleerde macht geeft om te regeren. De racistische en xenofobe toespraak van Kaies Saied op 21 februari 2023 was specifiek gericht tegen zwarte migranten uit Sub Sahara Afrika. Dit leidde tot een golf van racistische aanvallen op zwarte mensen in Tunesië. Bovendien gebruiken de Tunesische autoriteiten steeds vaker onderdrukkende, vaag geformuleerde wetten om dissidenten en oppositieleden te arresteren en in sommige gevallen te vervolgen. Er zijn inmiddels ten minste 21 mensen gearresteerd.
Het is nog niet duidelijk hoe de EU kan beïnvloeden waar het geld in Tunesië precies naartoe gaat, en hoe het wordt besteed. Maar de regering versterken, betekent waarschijnlijk ook de president meer macht geven.
3. Een deal is in het voordeel van mensensmokkelaars
Zowel de EU als Tunesië geven aan dat een van de doelstellingen van de deal het bestrijden van mensensmokkelaars en –handelaars is. Maar de ervaring leert dat als regeringen barrières opwerpen voor migratie, het de smokkelaars zijn die daarvan profiteren en een deal zoals deze de mensensmokkelaars juist in de kaart speelt. Migranten rekenen dan namelijk steeds meer op hun diensten. Zij nemen ook meer risico’s en komen daarbij soms om het leven.
Het valt nog te bezien hoe de EU en Tunesië mensensmokkel gaan aanpakken. In de verklaring van 11 juni en in de opmerkingen van voorzitter Von der Leyen op dezelfde dag wordt gesproken in termen van afschrikking. Er wordt niets gezegd over het creëren van nieuwe legale migratieroutes, wat de oplossing zou zijn om mensensmokkel te verminderen.
Omdat er nauwelijks veilige en legale routes zijn, worden mensen gedwongen onveilige routes te nemen op zoek naar bescherming, en dat geeft mensensmokkelaars dus juist meer werk. Denk alleen al aan een van de meest recente voorbeelden: de tragedie met de overvolle boot voor de Griekse kust, waarbij honderden mensen verdronken. Autoriteiten kunnen mensen willen tegenhouden, maar dat houdt migranten, asielzoekers en vluchtelingen niet tegen. Ze zullen nieuwe routes vinden om door te reizen en Europa te bereiken.
